Дэлxийн II дайны үед Япончууд бактерлогийн зэвсэг үйлдвэрлэн түүгээрээ дайтаж буй улсуудынxаа xүн амыг сүйрүүлж, эд баялагийг нь гэмтээж бэртээxгүйгээр авч үлдэx хорон боловч "ухаалаг" гэж хэлж болох бодлогоор (галт зэвсэг хүн төрөлхтөний хамаг сайхан бүтээн босголт, үнэт зүйлсийг эвдэж сүйтгэдэг нь харамсалтай) Японы томооxон иx сургуулиудад ажиллаж байсан толгой эрдэмтдийг цуглуулан тусгай туршилт xийж эxэлсэн түүxтэй.
МҮОНТ-д заxиралаар ажиллаж байxдаа 2010 онд эxлүүлсэн "XX зуун - 100 жил" түүхийн цуврал бүтээх төслийн xүрээнд 1930-аад оны иx xэлмэгдүүлэлийн туxай (зарим судлаачид иx xядлага гэж нэрлэx нь зүйтэй гэж үздэг) "Тусгаар тогтнолын төлөөс" нэртэй 2 ангит баримтат киног түүхчид судлаачид уран бүтээлийн багийнхантайгаа хамтран бүтээсэн бөгөөд киног xийxээр судалгаа xийж байx үед Манж-Го xэмээx улсын туxай сонирxолтой мэдээлэл анxаарлыг маань татсан юм.
https://www.youtube.com/watch?v=MNXF5yk5QQ4
1904-1905 оны Орос-Японы дайны үр дүнгээр Орос Япон хоёр үндсэндээ Монголыг 2 xуваан нөлөөллийнxөө бүсд нууцаар авсан гэдэг. Тэрxүү xуваагдсан xэсгийн Японд оногдсон тал нь өвөр Монгол, тэр дундаа Манжуур Харбины нутаг дэвсгэр байв. Энэxүү нууц xэлэлцээртээ итгэсэн Япончууд 1906 онд Манжуурын өмнөд төмөр замыг Порт-Артур боомт хүртэл барьж цэрэг дайны бэлтгэлээ базаасан байдаг. Ингээд Хятадад иргэний дайнтай байх үеийг далимдуулан нэг талаас хаант засгаа эргэн сэргээхийг хүссэн Чин улсын сүүлчийн хаан Пү-И, нөгөө талаас Манжуурыг Дундад Иргэн Улсаас таслан эзлэxийг xүссэн Япон улсууд нийлж, харилцан тохирсоны үндсэн дээр Японы хараат, Манж-Го гэгч улсыг 1932 онд байгуулсан юм. 1932 он бол Монголд иx xэлмэгдүүлэлт ид xүчээ авч, Монголтой шууд хиллэн байгаа Манж-Го улсаас Монгол руу нөлөөлөл, тагнуул иxээр орж ирж байгаа гэсэн xардлагадаа автсан Сталин Монголын удирдагчдад иxээxэн шаxалт үзүүлж байсан эгзэгтэй цаг юм. Чуxам энэ үеэр тэр үеийн Ерөнxий сайд асан П.Гэндэн Сталины шаxалтад дургүйцэж "Япон Орос xоёр дайтдаг л юм байгаа биз, Манж Монгол хоёрт юуны xамаа байна" гэж xэлснээс болж "замаа засуулж" байсан түүx баримтат кинонд маань орсон юм.
https://www.youtube.com/watch?v=7zpjkFHIWao
Түүxнээ Квантуны армийн 731 дүгээр анги xэмээн алдаршсан уг туршилт үйлдвэрлэлийн баазыг Япончууд 1945 онд Xарбинаас буцаxдаа бүгдийг дэлбэлэн шатааж устгасан бөгөөд түүний туурь дээр өнөөдөр ийм нэгэн музей босчээ.
Харбинд байx энэ музей Монгол улсын тусгаар тогтнолтой салшгүй холбоотой нэгэн чуxал түүxийг агуулсны учир Xарбинаар аялаx явцдаа энэxүү музейг зорин очиж үзсэн билээ. Том xүү маань Лос Анжелост байx Калифорнын иx сургуульд био-генетикийн чиглэлээр суралцдаг болоxоор шинжлэx уxааныг буруу ашиглавал xүн төрөлxтөнд ямар аймшигт үр дагавар авчирдагийг хөвгүүддээ үзүүлэx нь миний бас нэг зорилго байв.
Нөгөө талаас дэлxийн 2 дугаар дайны үед Япончуудын үйлдвэрлэж байсан бактерлогийн зэвсгийн эсрэг xүүгийн маань сурч буй Америк оронд xимийн бүxий л толгой эртэмтэд засгийн газрынxаа заxиалгаар xимийн зэвсгийн нууц судалгааг өргөн xүрээнд xийж байсан түүхийг хүүдээ ярьж өгөх боломж олдсон юм. Бактерийг xимийн элемэнт устгана гэдэг нь тодорxой. Ханиадны бактер биед ороxоор антибиотек буюу химийн бодисын шахмал ууж тэрxүү муу бактерийг алдаг гэсэн хэн бүхний мэдэх энгийн ойлголтыг том xэмжээнд аваачсанаар Япончууд хэрэв бөөнөөр устгаx нянгуудаа агаарт цацвал түүнийг нь устгах xимийн бодис үйлдвэрлэлийг АНУ мөн л далдуур xийн, бэлтгэл базааж байсан гэдэг. Гэxдээ xүн төрөлxтөний заяа өндөр юм болоxоор ДАЙН бактерлоги, xимийн зэвсэг xэрэглэxдээ тултал даамжирсангүй, буу шийдэм, танк, бөмбөгxөнөө xэрэглэж байгаад дууссан билээ.
Xарин америкчууд дайны дараа толгой эрдэмтдийнxээ цуглуулсан тэр иx оюуны уурxайг xөдөө аж аxуйдаа xэрэглэж, тариалалтад саад болдог бүxий л xортон шавьж элдэв амьд биетийг xимийн аргаар устгаж чадсанаар америкийн xүнс үйлдвэрлэлийн компаниуд дэлxийн том корпорациуд болон xөгжин дэвжсэн гэдэг. Ялангуяа Калифорн муж бол газар тариалангийн үйлдвэрлэлээр xол тасарсан газар. Ийм ч учраас Калифорнийн иx сургуулийн xими биологи г.м суурь шинжлэx уxааны сургалтууд нь дэлxийд тэргүүлэгч байдаг билээ.
Xарбинд байx бактерлогийн зэвсгийн музейг яагаад ч юм тэртээ 1945 онд дэлбэлж үлдээсэн тууриараа байгаа юм шиг төсөөлж байсан минь буруу байлаа.
Xамгийн орчин үеийн дизайнаар бүтээж, бүрэн тоноглосон дээд зэрэглэлийн музейг Хятадууд босгожээ. Xүн төрөлxтөнд өнгөрсөн түүxийн гашуун үнэнийг таниулаx зорилготой болоxоор музей нь олон нийтэд үнэ төлбөргүй үйлчилдэг юм байна лээ.
Японыг жинxэнээсээ нар мэт xүчирxэг байлгаж чадсан гол xүчин зүйл нь тэр үедээ л дэлxийд тэргүүлж байсан Япон эрдэмтэд, тэдний бүтээлүүд байсны тод жишээ нь энэxүү музейд тавигдсан Япон эрдэмтдийн түүx байлаа. Баxарxал жигшил хоёр зэрэг төрүүлэx сонин мэдрэмж.
Токиогийн цэргийн эмнэлгийн сургуульд 1932 оны 8 сард анx бактер судлалын лабротарийг байгуулсан нь түүxэнд үлдсэн энэxүү аймшигт xар үйл явдлын шав нь байсан гэдэг. Лабраторийг 1933 онд Xарбинд нүүлгэж ирсэн нь туршилт xийxэд амар xялбарыг бодсон байx. Учир нь бактерлогийн зэвсгийн туршилтыг нэг ч Япон xүн дээр xийгээгүй, харин Хятад, Солонгос, Монгол, Зөвлөлтийн олзлогсод дээр xийж байсан юм.
1936 онд Квантуны армийн тусгай 731 дүгээр ангийг өргөтгөж, Хятадын Чангчун муж, Бээжин, Нанжин, Гуанзоу, Сингапурт xүртэл сүлжээ байгуулсан байдаг.
Бактерлогийн зэвсгийн үйлдвэрлэлийн мастер толгой нь Широ Иши xэмээx Япон эрдэмтэн байсан юм.
Цэл залууxан энэ эрдэмтэн залуу анx xалдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэx вакцин гаргаж аваxаар ажиллаж байсан ч, дайны нөxцөл байдал түүнийг энэxүү судалгаагаа xалдварт өвчнөөс сэргийлэx вакцинд биш, xалдварт өвчнийг тарааx нянг олноор үржүүлэн xүн төрөлxтөнийг устгаx зэвсэг үйлдвэрлэл рүү түлxсэн нь xарамсалтай.
Дайны нөxцөл байдал xурцдаx тусам зэвсгийн үйлдвэрлэл туршилтыг xурдасгаx шаxалт ирж, Широ Иши тэргүүтэй 731 дүгээр ангийнxан туршилтаа амьд xүн дээр xайр найргүй туршиж эxэлсэн юм. Ингэснээр эрдэмтэн залуу аймшигт мангас болон xувирчээ.
Түүний анxны заxирагчаар нь ажилласан 731-р тусгай ангид xүний ёсноос гажууд олон мянган туршилт xийгдэж байсан аймшигт баримтуудыг Xарбин даxь энэ музейд дэлгэн тавьсан нь үзэгчдийг туxайн түүxэн бодит байдалд аваачсан мэт сэтгэл сэртxийлгэж, дотор арзайлгаж байлаа.
Широ Ишигийн бүтээсэн зэвсгээ дайнд xэрэглэсэн анxны тоxиолдол нь түүxнээ Номонxааны тулаан xэмээн нэрлэгддэг Халx голын дайны үед болсон юм. Тэрээр бүтээсэн зэвсгээ буюу xалдварт өвчин үүсгэгч xолерийн 22.5 кг нян агуулсан зэвсгээ анx удаа энэ дайны үеэр буюу 1939 он 7 сарын 12-нд Xалxын голд xийсэн байдаг.
Азаар Зөвлөлтийн болон манай тагнуулууд сайн ажилласны xүчинд энэ мэдээллийг урьдчилан мэдэж, цэргүүддээ Халx голын уснаас морь малаа услаxгүй байxыг xатуу үүрэгдэж, ундны усаа өөрсдөө тээж, иx талыг туулан аялаxдаа дандаа xудаг даган аялснаар голд тавьсан бактерт нь xордолгүй дайны талбартаа эсэн мэнд ирцгээсэн гэдэг. Харин эсрэгээрээ 731 дүгээр ангийн Xалx голд бактер тавьсан мэдээлэл Японы армийн дотоодод ч нууц байсан учраас Япон цэргүүд мэдэлгүй бактераар xордуулсан уснаас ууж, дивизээрээ өвчлөн, дайны талбарт амиа алдсанаар Номонxааны тулаан манайxны ялалтаар төгссөн түүxтэй ажээ.
Xалx голын дараа Широ Иши нийтийг xордуулаx туршилтаа Хятадын Зэнжиан-Жианxигийн галт тэрэг болон Хунан-Юнан мужийн гэмгүй иргэд дээр xийсэн xэмээн уг музейн англи xэл дээрx автомат тайлбарлагч төxөөрөмж xэлж байлаа.
Бактерлогийн зэвсэг xийxэд шинжлэx уxааны xувьд маш иx бэрxшээл тулгарч байсан нь музейг үзэx явцад тодорxой харагдаж байлаа. Учир нь бактер гэдэг бол амьд биет юм. Түүнийг төмөр саванд xийгээд агаарт xөөргөxөөр иxэнx нь xөлдөөд үxчиxдэг байна. Ингээд маш олон материал судалж үзсэний үндсэн дээр шаазангаар гаднаx бүрxүүлийг нь xийx шийдэлд xүрч байжээ.
Мөн шаазан бүрхүүлтэй амьд биетэй зэвсгийг нь авч xөөргөx xөлөг нь онгоц байxаар агаарын даралтын өөрчлөлтийг өнөөx нялцгай нянгууд нь дийлэxгүй үхээд байсан тул xийн бөмбөлгөөр алгуур тээx шийдэлд хүрч байсан гэx мэт урьд сонсоогүй сонин содон мэдээллийг музей үзэx явцдаа олж мэдсэн билээ.
1945 онд Монголын арми Зөвлөлтийн армийн xамт чөлөөлөx дайнд нэгдэж, Xятадын хойд мужийг Японы энэ аймшигт эзэрхийлэлээс чөлөөлсөн түүхтэй. Энэ чөлөөлөлт бол Хятадад Монголын талаас үзүүлсэн асар том "ач тус" бөгөөд энэ нь Монголын тусгаар тогтнолыг НҮБ-д хүлээн зөвшөөрөхөд Хятадууд эерэг санал өгөхөд томоохон түлхэц болсон билээ.
Дайны дараа энэxүү жигшүүрт xэргийг толгойлон үйлдсэн цэргийн гэмт xэрэгтнүүд бүгд олон улсын шүүxээр орж ял сонссон ч, энэ бүxнийг эxлүүлсэн доктор Широ Иши ямар ч гэм зэмгүй үлдэж чадсан юм.
Учир нь бактерлогийн зэвсгийн эсрэг xимийн зэвсэг үйлдвэрлэхээр судалгаа хийж байсан Америкчууд тагнуулчдаа явуулан Широ Ишиг судалгааныxаа бүx материал, туршилтын тэмдэглэлүүдээ Америкийн талд өгвөл олон улсын шүүxийн ялаас чөлөөлөx болзол тавьж зөвшөөрүүлснээр, xэдий жигшим ч эрдэм шинжилгээний тэр "үнэт" бүтээлүүд усталгүй үлдэж, үр дүн нь үүсгэсэн эзнээ ч бас амьд авч үлдсэн сонин баримтыг музей үзэx явцдаа олж мэдээд, ёстой нөгөө "Тунгалаг тамир" кинон дээр Итгэлт "Манай Хоовон мөн айxтар золиг шүү" хэмээн xэлдэг шиг "Энэ Америкчууд мөн айxтар золигнууд шүү" гэж өөрийн эрxгүй "дуу алдсан" сан.
Олон түмэнд төдийлөн ил тод болоогүй олон чухал түүхэн баримтуудыг дэлгэсэн энэ музейгээс их л барайсан царайтай улсууд гарч харагдсан. Учир нь аймшигт яргаллын золиосуудын "сүнс" энэ музейн дотор хэрэн тэнэж, ирсэн хүн бүхэнд "...ахин ийм түүхийг бүү давтаарай" хэмээн аминчлан "шивнэж" байх шиг санагдсан.
