Өнөөдөр сонины сэтгүүлч Л.Ганчимэг "Олон нийтийн статустай MNB хэмээх байгууллагын хараат бус байдалд манай сонин анхнаасаа санаа тавьсаар ирсэн. Иймд шинээр томилогдсон захирлаас "амыг нь авах" хэрэгтэй байна" гэсээр ажил авсан өдрийн маань маргааш ирж авсан ярилцлагаа Дахиад бослого гарвал арга хэмжээ авахад хэцүү гээд би нэрээ дэвшүүлсэн гарчигтайгаар сийрүүлэн хэвлэснийг блогтоо оруулж байна.
-МҮОНРТ хэмээх энэ байгууллага сүүлийн хэд хоног олон түмний анхаарлын төвд байлаа. Багагүй хэл ам гарсны эцэст Та захирлаар нь томилогдлоо. Манай “Өнөөдөр” сонин анх энэ байгууллагыг улстөрчдөд бус, олон нийтийн эрх ашгийн төлөө үйлчилдэг байгаасай гэсэн санаачилга гарган, ард иргэдийн дунд хэлэлцүүлэг өрнүүлж, хууль батлуулах хэмжээнд хүртэл нөлөөлсөн түүхтэй. МҮОНРТ-ийг олон нийтийнх байлгах чиглэлээр та ямар ажил хийхээр төлөвлөв. Үндэсний зөвлөлийнхөө хуралд ямар мөрийн хөтөлбөр танилцуулсан бэ?
2005 он хүртэл энэ байгууллага Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг гэсэн статустай байсан. Өөрөөр хэлбэл, ардчилсан хувьсгалаас хойш 15 жилийн дараа сая нэг олон нийтийн статустай болох хүртлээ төрийн эрх баригч намын дуу хоолой байсан гэсэн үг. Харин 2006 оноос Олон нийтийн радио, телевизийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр нийгмийн салбар бүрийн төлөөллөөс бүрдсэн Үндэсний зөвлөлтэй, тэдний саналаар ерөнхий захирлаа томилдог болсон.
2005 он хүртэл энэ байгууллага Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг гэсэн статустай байсан.
Харамсалтай нь, өнгөрсөн есөн жилийн турш ганц ерөнхий захиралтай байлаа. Гэхдээ МҮОНРТ-ийн үйл ажиллагаа олон нийтийн гэсэн статус руугаа алхам алхмаар ойртож, улстөрчдийн шууд нөлөөлөл ч үгүй болсныг бүгд хүлээн зөвшөөрөх байх. Шууд бус нөлөөлөл байхыг бас үгүйсгэхгүй л дээ.
Миний бие 2009-2012 онд МҮОНТ-ийн захирлаар ажиллах хугацаандаа олон нийтийн телевиз үндэснийхээ түүх, соёл, уламжлалыг сурталчилсан өөрийн гэсэн монгол контентуудтай байх ёстой гэдэг бодлого баримталж байсан.
Тиймээс энэ чиглэлээр олон цуврал монгол контент үйлдвэрлэж байсан уламжлалаа дахин сэргээнэ гэдгээ Үндэсний зөвлөлд танилцуулсан. Хоёрдугаарт, дэлхийн зах зээлд байгаа оюуны өмчийн шилдэг бүтээлүүдийг зохиогчийн эрхийнх нь дагуу худалдаж авдаг системийг одоо манайд бүрдүүлэх цаг нь ирсэн. Би телевизийг удирдаж байхдаа хулгайн кино гаргахгүй гэж их хичээдэг байсан. “Бид одоохондоо шинэ бүтээл худалдаж авах боломжг үй байвал олон арван жилийн түүхтэй алтан фондоосоо шилдэг кинонуудаа гаргаж байя.
Монголынхоо уран бүтээлчдийн туурвисан дэлгэцийн сайхан бүтээлүүдийг орчин үеийн хүүхэд залууст үзүүлж, мэдүүлэх нь чухал. Дараа нь хөрөнгө санхүүгийн боломжтой болохоороо дэлхийн киноны зах зээлээс оюуны өмчийн эрхийг нь худалдаж аваад гаргадаг систем рүү шилжье” гэдэг санаачилга гаргаад, түүнийгээ хэрэгжүүлж хараахан амжилгүй явсан юм. Энэ ажлаа одоо үргэлжлүүлнэ гэдгээ мөрийн хөтөлбөртөө оруулсан.
Түүнчлэн миний зорьж буй нэг том амбийц бол “MNB World” суваг нээх.
Гуравдугаарт, монгол контентууд үйлдвэрлэх хамгийн гол бааз суурь нь кино студиуд. Гэтэл манайд уран бүтээлчдийн бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих IT технологийн ногоон студи алга. “Аватар”-аас эхлээд өдгөө дэлхий дахинд бүх контентийг ногоон студи буюу “кино павильон”- д үйлдвэрлэдэг. Бид ч гэсэн уран бүтээлчдэдээ үйлдвэрлэлийн бааз суурийг нь бий болгоод, хөрөнгө санхүүгийнх нь асуудлыг ямар нэгэн аргаар шийдээд өгчихвөл хэн гэдэг дарга энд байхаас үл хамааран тэд ажлаа өөрсдөө хийгээд явчихдаг.
Түүнчлэн миний зорьж буй нэг том амбийц бол “MNB World” суваг нээх. Аливаа улс бүр, тэр дундаа манайх шиг хурдацтай хөгжиж байгаа орон гадаадад өөрийгөө сурталчлах сувагтай байдаг. Ирэх зун АСЕМ-ийн орнуудын уулзалт Монголд болох гэж байгаа учраас түүнээс өмнө бид дэлхий нийтэд ямар түүх, зан заншил, соёл уламжлалтай улс вэ гэдгээ харуулах шаардлагатай байна.
-МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлийн шийдвэрийн дагуу 100 орчим ажилтныг орон тооны цомхтголд хамруулахаас ажлаа эхэлнэ гэсэн байсан. Ямар ажил, албан тушаалтай хүмүүс цомхтголд хамрагдах бол?
Манай байгууллагын төсвийг 50 хувиар хассантай холбогдуулан, Үндэсний зөвлөлийн гишүүд 791 ажилтнаас 100-г нь орон тооны цомхтголд хамруулахаар шийдвэрлэсэн юм билээ. Энэ 100 хүнийг аль алба, хэлтсээс сонгож цомхтгох вэ гэдгийг хуулиараа би шийдэх учиртай. Эхний ээлжинд олон шат дамжлага бүхэнд байдаг хурган дарганцруудын орон тоог байхгүй болгоно.
Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг байхдаа телевиз, радио, ММ агентлаг бүгд тусдаа даргатай, санхүүтэй, аж ахуйтай байсан. Дарга болгон нь дороо бас аж ахуй, санхүү, программ хариуцсан хэлтэстэй, дарга нартай. Харин олон нийтийн статустай болсноор эдгээр байгууллагын аж ахуй, санхүү бүгд МҮОНРТ-ийн ерөнхий захирлын мэдэлд шилжсэн.
Гэтэл өнөөг хүртэл нөгөө дарга нарынх нь орон тоо яг хэвээрээ яваад байна. Телевизийн хөт өлбөрийн бодлогыг захирал нь хариуцчихад болох байтал өнөөдөр программын албаны дарга, төлөвлөлтийн хэлтэс гээд удирдлагын гурван шат дамжлагатай байх жишээтэй.
Уран бүтээлчдээ хүртэл хэд хэдээр нь хуваагаад дунд нь нэг дарга тавиад байдаг. Түүнчлэн МҮОНРТ гэдэг нэгдсэн нэг байгууллагын уран бүтээлчдийг цаашид хамтарч, хоршиж ажиллуулахад анхаарах болно. Нэг үйл явдал гарлаа гэхэд манай телевиз, радио, ММ агентлаг, MNB сайт бүгд тусдаа машинтай, дөрвөн өөр сэтгүүлч, оператор очих зэргээр үргүй зардал их гаргадаг. Уг нь өнөөд өр дэлхий нийтийн сэтг үүл зүй мультимедиа хэлбэр рүү шилжээд байна.
Тухайн сэтгүүлч газар дээр нь очоод мэдээллээ сайт руугаа шуурхай оруулаад, ирэнгүүтээ бэлтгэсэн мэдээгээ радио, телевизэд форматыг нь хувиргаад өгчихдөг.
Ийм олон талын чадварт сургах хэрэгтэй болсон. Баян-Өлгий аймгийн хаа холын нэг суманд аварга малчин төрлөө гэхэд ММ агентлаг болон радиогийнхон мэдээ бэлтгэнэ, телевизийнхэн хөр өг нэвтрүүлэг хийнэ гээд бүгд тусдаа камер, машинтай гараад шидчихдэг хуучин арга барилаасаа салмаар байна.
Тиймээс орон тооны цомхтгол хийхдээ үргүй зардлыг аль болохоор багасгаж, суудал бөглөөд байж байдаг хүмүүсийг цөөлж, жинхэнэ ажил хийдэг уран бүтээлчдээ илүү чадавхжуулах чиглэл баримтална.
-Таныг энэ байгууллагын захирлаар томилогдонгуут “Ардчилсан нам МҮОНРТ-ийг хувьчилж авлаа”, “Захирлынхаа томилгоог хууль бус гэж үзсэн ажилтнууд нь шүүхэд хандлаа” гэх зэргээр ярьж, бичиж байна. Танай ажилтнууд үнэхээр шүүхэд хандсан юм уу?
Хэн ч, ямар ч асуудлаар шүүхэд хандах эрхтэй. Би энд манай уран бүтээлчид гэж нийтэд нь хамруулж яримаагүй байна. Хэдэн иргэн нийлээд шүүхэд хандсан байлаа гэхэд түүнийг нь шалгаад, хууль зөрчс өн гэж үзвэл тэр бол Үндэсний зөвлөлийн асуудал. Гэхдээ өчигдөр манай телевизийн Үйлдвэрчний эвлэлийн дарга орж ирээд “Гадуур ийм мэдээлэл гараад байна. Миний мэдэхээр ажилтнуудаас албан ёсоор шүүхэд хандсан зүйл одоогоор байхгүй шүү” гэсэн. Ер нь би ямар үзэл бодолтой байх, түүнийхээ төлөө улс төрийн аль намд элсэх вэ гэдэг нь хувь хүний эрх. Бас энэ үзэл бодлоосоо татгалзах эрх ч надад бий. Би олон нийтийн статустай энэ байгууллагын захиралд нэр дэвших шийдвэр гаргасны дараа намын даргадаа хоёр өргөдөл өгсөн.
Улс төрийн албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх, намын гиш үүнээсээ татгалзах гэсэн хүсэлт. Манай намын дүрмээр тухайн хүний өргөдлийг хүлээн авсан өдрөөс эхлээд тэр нь шууд хэрэгждэг. Хүн өөрийнхөө хүсэлтээр үзэл бодлоосоо татгалзаж байхад хэн нэгэн түүнийг нь зөвшөөрнө, үгүйсгэнэ гэсэн ойлголт байхгүй шүү дээ. Энэ тайлбараа ч би Үндэсний зөвлөлийн хуралд хэлсэн. Үүнийг мэдээгүй хүмүүс буруугаар ойлгоод янз бүрийн яриа гаргасан байж мэдэх юм.
-Тавхан цагийн өмнө улс төрийн албан тушаалаасаа татгалзаад, МҮОНРТ-ийн захирал болчихлоо гэж шүүмжлэх хүмүүс бас байгаа.
Таван цаг байтугай, таван минутын өмнө ч байсан болно шүү дээ. Олон нийтийн радио, телевизийн тухай хуульд лав хугацаа заадаггүй. Намын гиш үүнээсээ татгалзаад төдөн жил болсон хүнийг ерөнхий захирлаар томилно гэсэн үг, өгүүлбэр хаана ч байхгүй.
-Та төрийн эрх барьж буй намын томоохон албан тушаалаас татгалзаад, хэл ам, хэрүүл шуугиантай энэ байгууллагыг удирдахаар ирсэн. Ямар шалтгаантай юм бэ?
Радио, телевизийн энэ байшин бол миний өсөж өндийсөн газар. Сургууль төгсөөд л энд ирсэн. Дунд нь энэ чиглэлээрээ АНУ-д магистрын зэрэг хамгаалж ирээд, телевизийнхээ захирал болсон. Эндхийн унаган хүн учраас хаана ч очсон энэ байгууллагын төл өө сэтгэлээ байнга чилээж явдаг.
Хамт ажиллаж байсан хүм үүс маань ч надад “Манай байгууллага ийм байна, ингэлээ тэглээ. Нэг л явцгүй болчихлоо” гэсэн гомдол хэлдэг байлаа. Эндээс гарсан шалтгаан гэвэл миний үйл ажиллагааны зарчим өмнөх удирдлагын баримталдаг зүйлтэй нийцэхгүй байсан юм. Телевизийн захирлаар гурван жил ажиллахдаа би нэлээд зөрчилтэй нөхцөл байдалд байсан.
Тэгээд хувь хүний үнэт зүйл, зарчмаа хадгалж үлдэхийн тулд аргагүйн эрхэнд гарсан даа. Хэрэв боломж байсан бол санаачилсан ажлаа үргэлжлүүлээд, дунд нь гурван жил алдахгүй байсан гэж харамсах үе ч бий. Намайг телевизээс гарах тэр үед сонгууль ойртсон байсан учраас намд элссэн. Улс төрийн намын ажил тодорхой зорилгын төлөө бүгд хамтдаа зүтгэдгээрээ онцлог.
2012 оны орон нутгийн, дараа жил нь Ерөнхийлөгчийн, бас Говь-Алтай аймгийн нөхөн сонгуульд дараалан ялалт байгуулах гурван том зорилгоо биел үүлснийхээ дараа буюу өнгөрсөн жилээс би намын удирдлагууддаа хүсэлт тавьсан. “Би намынхаа өмнө хүлээсэн үүргээ гүйцэтгэлээ гэж бодож байна.
Би энд ирэх хүсэлтэй байгаагаа бүтэн жилийн өмнөөс намынхандаа хэлсэн юм шүү.
2016 оны сонгууль болтол хол зай байна. Тиймээс намайг улс төрийн ажлаас чөлөөлөөд радио, телевиз рүү минь буцаагаад явуулна уу. Тэндхийн үйл ажиллагааг жаахан цэгцлэх хэрэгтэй байна” гэдэг хүсэлтээ Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргад хүргүүлж байсан юм. Гэлээ гээд тухайн үед М.Наранбаатар захирлын гэрээний хугацаа дуусаагүй, Үндэсний зөвлөлийнхөн ч тэр хүнтэй хариуцлага тооцох хүсэл сонирхолгүй байсан учраас хүлээхээс өөр арга надад байгаагүй.
-Тэгэхээр З.Энхболд өөрийнхөө “халаасны хүн”-ийг АН-ын генсекийн албан тушаалд тавихын тулд Ц.Оюундарийгаа МҮОНРТ рүү явуулсан гэдэг таамаглал үндэслэлгүй гэсэн үг үү?
Тийм ээ. Би энд ирэх хүсэлтэй байгаагаа бүтэн жилийн өмнөөс намынхандаа хэлсэн юм шүү. Тухайн үед миний энэ саналыг олон хүн их гайхаж байсан. “Яахаараа чи генсекээсээ татгалзаж байгаа юм. Тийм зүйл байхгүй шүү. Юу ч болсон бай, чи ажлаа дуугүй хийх хэрэгтэй” гэцгээгээд л.
Тэгэхээр нь би “МҮОНРТ-ийн уран бүтээлчид хавчигдаж байна. Тэнд ёс журам, зарчим алдагдсанаас болоод, байдал хэц үүдлээ. Намайг эндээс явуулдагг үй юм бол ядаж өөр, чавдартай хүнийг томилох хэрэгтэй байна” гэж хүртэл гуйсан. Эцэст нь намайг өөрөө тохирох нэр дэвшигч ол гэсэн учраас “Моннис”-ын Д.Сайнбаяр тэргүүтэй хэд хэдэн хүнийг санал болгоод, зүтгүүлсэн ч бүтээгүй.
-Сая тэгээд Д.Сайнбаяр гэдэг хүн тантай хамт нэр дэвшсэн ч нэрээ татсан байсан. Үүнд таныг, эсвэл АН-ыг нөлөөлсөн гэж хардах хэсэг байгаа.
Гадаадад сургууль төгссөн залуус нэгдээд, чөлөөт ярилцлага хийдэг “Олуулаа” гэдэг клуб байдаг. Д.Сайнбаяр бид хоёр тэндхийн гишүүн. Түүнийг боловсролтой, чадвартай залуу боловсон хүчин юм байна гэж харсан учраас би анх санал болгож байсан юм. Тэгээд сая мань хүнийг нэр дэвших гэж байгааг дуулангуутаа МҮОНРТийн ажилтнууд бослого гаргах гэж байгаа тухай бодитой яриа гарсан.
Энэ байгууллага олон арван жил оршин тогтнож байгаа болоод ч тэр юм уу, баргийн дарга, удирдлага хүлээж авдаггүй “хатуу” газар. Удирдлагаа эсэргүүцээд, өлсгөлөн хүртэл зарлаж байсан хамт олон шүү дээ. Тиймээс одоо үүсээд байгаа нөхцөл байдал дээр нэмээд, дахиад бослого гарвал цаашид арга хэмжээ авахад хэцүү болно гэж үзсэний үндсэн дээр би нэрээ дэвшүүлэхээр шийдсэн. Д.Сайнбаяр ч “Таныг дэвшиж байхад би өрсөлдөөд юу хийх вэ. Энэ салбарт танигдаагүй хүн очлоо гээд бослого гарвал би намжааж чадахгүй байх” гээд нэрээ татсан.
-Уучлаарай, З.Энхболдын “халаасны хүн” гэдэг тодорхойлолт танд хамаатай юу?
Энэ бол огт үндэслэлгүй зүйл. Намайг их олон жилийн турш “Элбэгдоржийн хүн” гэдэг байсан юм. Элбэгээ дарга 1998 онд Ерөнхий сайд болохдоо намайг Хэвлэл мэдээллийн албаны даргаараа авснаас үүдээд тийн хэлдэг байсан. Гэтэл сүүлийн долоо хоногт “Энхболдын халаасны хүн” гэдэг тодотголыг надад бас хамаатуулж байгаад үнэндээ гайхсан.
Урьд нь намын дарга Н.Алтанхуягтай хамтарч ажиллаж байхад мөн л тиймэрхүү юм дуулддаг байлаа. Энэ бол маш буруу хандлага юм шүү дээ. Манай хэвлэл мэдээллийнхэн хэн нэгнийг аливаа албан тушаалд очихоор заавал “Тэрний халаасны хүн” гэж тодорхойлж бичээд байдаг. Гэтэл энэ байдал нь нийгэмд хамгийн түрүүнд сөргөөр нөл өөлж, тийм хандлага руу залуусыг уруу татдаг.
-Таныг намынхнаасаа хараат бусаар үйл ажиллагаа явуулж чадах болов уу гэдэг болгоомжлол олон нийтэд байгаа. Та үүнд ямар тайлбар өгөх вэ?
Монголын улс төрийн зах зээлд голлон ялалт байгуулдаг АН, МАН хоёр өөр өөрсдийн гэсэн соёлтой. АН-ын хувьд удирдлагын хэвтээ тогтолцоотой учраас дээрээс хэчнээн том дарга үүрэг өгсөн байлаа гээд түүнийг нь шууд хэрэгж үүлдэггүй. Шат болгондоо өөрсдөө эхлээд зөв үү, буруу юу гэдгийг нь хэлэлцэж байж шийддэг учраас АН-д дээрээс ирэх нөлөө харьцангуй бага байдаг.
Тийм ч учраас Үндэсний зөвлөлийн хурал дээр МАН-ын угшилтай, УИХ-аас нэр дэвшиж сонгогдсон Б.Энхмандах нэг сонин зүйл хэлсэн. Тэрбээр “АН нэлээд өндөр түвшинд бэлтгэгдсэн боловсон хүчнээ МҮОНРТ-д бэлэглэлээ. Улс төрийн карьераа хөөгөөд явбал энэ хүнд цаашид өчнөөн боломж байхад уг байгууллагыг удирдуулахаар илгээсэн нь тэд ямар их ач холбогдол өгснийг илэрхийлж байна” гэсэн нь миний зорилгыг зөвөөр олж харсны илрэл байсан.
-МҮОНТ-ийн мэдээллийн хөтөлбөрөөр ил, далд хэлбэрийн сурталчилгаа, төлбөртэй мэдээ маш их гарах болсныг хүмүүс шүүмжилдэг. Та ч бас анзаардаг л байх. Үүнд та ямар нэгэн хяналт тавих боломжтой юу?
Намайг телевизийн захирал хийж байхад ч манай мэдээний чанарыг хүмүүс үнэхээр шүүмжилдэг байсан. Хамгийн марзан нь MNB гэсэн сувгаар нэг зүйлийн тухай хоёр өөр утга агуулгатай мэдээлэл цацдаг. Яагаад гэвэл мэдээнээс бусад бүх хөтөлбөр телевизийн захирлын мэдлийнх байдаг. Харин мэдээллийн хөтөлбөрийн цаг нь тэр чигтээ ММ агентлагийн даргын мэдлийнх гэсэн ойлгомжгүй тогтолцоо манайд үйлчилдэг.
Жишээ нь, ММ агентлаг ураны ач холбогдол, эдийн засагт үзүүлэх нөлөө зэргийг онцлон сурвалжиллаа гэж бодъё. Гэтэл тэднийхээр юу гарсныг мэдэхгүй учраас телевизийн Нийгэм, эдийн засгийн редакцынхан нутгийн иргэдийн гомдлоор газар дээр нь очоод, “Уран бол байгаль орчинд хор хөнөөлтэй” хэмээн эрэн сурвалжлах нэвтрүүлэг бэлтгээд гаргачихдаг.
Тиймээс энэ гаж тогтолцоог ойрын үед өөрчлөхийг хичээнэ дээ.
Ингээд дунд нь үзэгчид төөрөлдөж орхидог. Радиогоор бас хэдэн янзын зөрүүтэй мэдээлэл цацаж байгааг мэдэх аргагүй. Хэрэв мэдээний тусдаа суваг л байгуулахгүй юм бол энэ бүхнийг нэгдсэн удирдлага, зохион байгуулалтад оруулах ёстой. Тэгж байж хариуцлага тооцох боломжтой болно. Тиймээс энэ гаж тогтолцоог ойрын үед өөрчлөхийг хичээнэ дээ.
-МҮОНТ хөдөөд заримдаа гарахаа байчихдаг. Бас хөдөөгийнхний хувьд мэдээ мэдээлэл олж авах гол суваг нь дуу, дүрсний чанар талаасаа хувийн зарим телевизтэй харьцуулахын аргагүй тааруу байдаг. Ингэхэд танай телевиз хэзээнээс тоон системд шилжих юм бэ?
Уг нь өмнөх захирал маань 2014 онд телевизээ тоон системд шилжүүлнэ гээд дөрвөн тэрбум гаруй төгрөгийн хөрөнгө оруулалт улсын төсвөөс гаргуулж авсан юм билээ.
Би ирэнгүүтээ өнгөрсөн оны төсвийн гүйцэтгэлтэй хамгийн түрүүнд танилцахад нөгөө мөнгө нь бүгд гарчихаж. Учрыг асуутал “Тоног төхөөрөмжөө худалдан авсан. Одоо замдаа яваа” гэсэн. Ямар ч байсан МҮОНТ-ийг HD форматад шилжүүлэх шаардлагатай гэдгийг хаана хаанаа ойлгож байгаа учраас мөнгийг нь өнгөрсөн жил шийдээд өгчихөж. Тэгэхээр одоо миний хувьд юу болохыг нь хүлээх л үлдлээ.
