Үнэнийг гар өргөж тогтоодоггүй

Увсын асуудлаарх энэхүү бичвэрийг маань "Үндэсний шуудан" сонин 2013 оны 10-р сарын 15-ны дугаартаа нийтэлсэн юм. 

“Гуталчин гутлаа л xийнэ, xарин гутал xаана нь барьж өвтгөж байгааг өмсч байгаа xүн xэлнэ” гэсэн үг байдаг. 2008 оны 7 сарын 1-ны эмгэнэлт үйл явдал булхай луйвар нь дэндсэн сонгуулийн урьд өмнөх тогтолцоо сонгогч түмнийг тэсэхүйеэ бэрх болтол нь “өвтгөж” тэднийг аргагүй гудамжинд гарч тэмцэхэд хүргэсэн билээ. Ингээд тогтолцооны гажиг санал худалдаж авахаас өгсүүлээд мөнгө тараах, саналын хайрцаг авч зугатах, өгсөн саналыг буруу тоолох гэх мэт олон зүйлд байгааг “гутал” өмсөж үзээд хаширсан хүмүүс “гуталчин”-д хэлснээр 2011 оны 12 сарын 15-нд Монгол улсын Их хурлын сонгуулийн тухай цоо шинэ хууль батлагдан гарчээ.

Төрийн бодлогын үзүүлэx үр нөлөөг амьдрал дээр жирийн xүмүүс л юуны өмнө мэдэрч байдаг. Харин тэр мэдрэмжээ “гуталчин”-д ийнхүү хэлж, хаана хэрхэн өвдөж байгаагаа тоочиж, засуулах боломж буюу доороос үзүүлэx сувгийг гагцхүү ардчилсан тогтолцоо бий болгодогийн хүчинд “гуталчин” ийнхүү өөр нэг шинэ “гутал” үйлдвэрлэсэн нь тэр байлаа. Удалгүй 6 сарын дараа уг “гутал”-ыг үйлдвэрлэгчид, хэрэглэгчид бүгдээрээ нэгэн зэрэг “өмсөж” туршив.

Уг нь иргэд цөмөөрөө нийгмийн гол гол шийдвэрүүдийг гаргаxад биечлэн оролцож байвал нийгэм маань илүү ардчилсан байх сан. Гэвч шийдвэр гаргаxад бүx xүмүүс оролцоx бололцоогүй болохоор иргэд өөрсдийгөө төлөөлөх хүнийг 4 жилд нэг удаа сонгож байхаар Монгол улсын хуулинд заажээ. Тэгээд засаг захиргааны хуваарилалтад үндэслэсэн сонгуулийн тойргуудыг бий болгож, тэр хүрээнд бүртгэгдсэн иргэд сонгуульд оролцон саналаа өгч, олонхийнхоо сонгосон xүнээр дамжуулан төрийн шийдвэр гаргаxад оролцож байхаар болжээ. Энэ ёсоор Увс аймгийн сонгогчид өөрсдийгөө төлөөлөх хоёр хүнийг сонгож явуулахаар бэлтгэл базаагдав. Нэгэнт “өвтгөж хөл гэмтээдэг урьдын муу гутал”-ын горыг нийгмээрээ мартаагүй байсан болохоор Увсын сонгогчид энэ удаагийн сонгуульд ихээхэн xариуцлагатай, няхуур xанджээ.

Харамсалтай нь өнөөх “шинэ гутал”-ыг үйлдвэрлэхэд кноп дарж оролцсон хуучин хоёр төлөөлөгчид нь сонгогчид шигээ хариуцлагаа ухамсарласангүй. Урьдын муу аргаараа мөнгө тарааж, сонгогчдын саналыг худалдан авахаар санаархжээ. Угаасаа тэдэнд луйвраар олж хураасан мөнгө ч гэж зах замбараагүй их байсан юм байлгүй. Ердөө л зуу зуун мянгаар нь “гэрийг чинь ухуулах байр болгоноо” гээд л мянга илүү сонгогчдод баруун солгойгүй тараачихаж. Бас ч гэж золголтын бэлэг гээд 2008 онд өөрөө гардан тарааж явснаа бодвол арга нь арай нарийсчээ. Гэвч Увсын сонгогчид үүнийг нь “доромжлол” гэж хүлээн авснаас “хамаг хэрэг” өрнөх нь тэр.

Нэг жил 2 сарын өмнө Увс аймгийн Тариалан сумын 13 иргэн анхан шатны шүүхэд хахуульд авсан 100 мянган төгрөгөө сонгуулийн шинэ хуулинд заасны дагуу 10 дахин өсгөж, 1 сая болгон авахыг хүссэн өргөдөл өгчээ. Ар араас нь хоёр ч тусдаа эрүүгийн хэрэг шалгагдаж эхлэв. Иргэд мөнгөө бариад штаб дээр нь ирээд байсан учраас Ардчилсан нам ч бас захиргааны хэргийн шүүхэд ханджээ.

Удалгүй сонгууль дуусч СЕХ дүнгээ нэгтгэх үед хэд хэдэн тойрог дээрх шүүхийн маргааныг хэрхэн шийдэх тухай асуудал босч ирэх нь тэр.

Нэр дэвшигчийг ямар ямар үйлдэл хийвэл нэрсийн жагсаалтаас хасах талаар шинэ хуулинд олон зүйлийг тов тодорхой заасан байлаа. Гэвч тэдгээр хориглосон заалтуудыг нам, эвсэл, нэр дэвшигчид өрсөлдөгчөө унагаах зорилгод ашиглаж СЕХ-нд хуурамч мэдээлэл өгсөн байх магадлал байж болох тул, тухайн мэдээллийн үнэн бодитой эсэхийг шүүх тогтоох шаардлага гарч болзошгүйг ч шинэ хуулинд мөн тусгасан байжээ. Шүүхийн шийдвэр гаргах үйл явц удаашралтай байдгийг бас тооцоолж, уг хэрэг явдал тухайн нэр дэвшигчийг УИХын гишүүн болсноос хойш тогтоогдвол мандатыг нь хүчингүй болгох эрхийг ч СЕХ-нд даалгахаа мартсангүй. Аргагүй муу “гутал өмсөж” хаширсан хүмүүсээ хууль тогтоогчид сайн сонсож, гарч болзошгүй бүх асуудлыг нэгд нэгэнгүй тусгасан байжээ.

Ингээд СЕХ “...нэгэнт дараа дараагийн алхамуудыг нь шинэ хуулинд тов тодорхой зааснаас хойш одоогоор олон санал авсан гээд ирснийг нь мэдүүлж л байя, зарга маргаан нь шүүхээр шийдэгдээд ирвэл хуулийн 35.34-д зааснаар мандатыг нь хүчингүй болгочихъё” гэдэг шийдэлд хүрснээр өнөөх увайгүй аашлагч Увсын хоёр УИХ-д ороод ирэх нь тэр. Түүнээс хойш нэг жил хоёр сарын хугацаанд хоёр өөр шүүхээр дөрвөн өөр хэрэг тус бүр гурван шатны шүүх дамжин хэлэлцэгдэж, үр дүнд нь 7 иргэн эрүүгийн хуулиар ял шийтгүүлж, СЕХ “буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлэх” нөхцөлтэйгээр хэдэн зуун саяар тоологдох өрөнд унаснаар сая нэг юм эцэслэгдэн шийдэгдэв ээ.

Монгол улс цагаан морин жилийн эхээр социализмыг халж, 1992 онд анхны ардчилсан үндсэн хуулиа баталснаар эрх зүйт төрийн тогтолцоонд шилжсэн нь саяхан мэт.
Ардчилсан, эрх зүйт ёс бүхий нийгэмд зөвхөн материаллаг хууль шударга байх нь хангалтгүй байдаг аж. Учир нь процессийн шударга ёс буюу шударга хуулийг шударгаар хэрэгжүүлэх үйл явц нь цаасан дээрхи хууль буюу “материаллаг шударга ёс”-ыг амьдруулж, үр шимийг нь нийгмээрээ хүртэх боломжийг олгодог билээ.

Ерөөс манай улсыг огт мэдэхгүй хүн манай хуулиудыг бүгдийг уншаад үзвэл манай орон шиг хүний эрхийг дээдэлсэн, шударга ардчилсан улсыг олж үзэхгүй биз. Урьдын бүх сонгуулийн хуулиудад ч сонгуулийг шударга бус явуулах тухай нэг ч үг өгүүлбэр байхгүй. Тэгсэн хэр нь “Нээлттэй нийгэм” xүрээлэнгээс 2008 оны сонгуулийн дараа гаргаж байсан тайлан илтгэлд “сонгуулийн бараг бүх үйл явцад хууль зөрчигдөж, шударга зарчим алдагдаж” байсныг баримт жагсаан дурьдсан байдаг.

Тэгэхээр шударга хуулийг амьдралд хэрэгжүүлэхдээ шударга бус болгоод байгаа гажуудлыг хэрхэн засч залруулах бүх процессыг “шинэ хууль” нарийвчилан зааж өгөхөд хүрсэн байна. Учир нь эрx зүйн болон ёс зүйн соёл дутмаг, хуулиар xариуцлага xүлээx чадвар хэдий чинээ сул байна, ардчилсан эрх зүйт нийгмийн үнэт зүйл болсон шударга ёс төдий чинээ амарxан алдагддаг билээ.

Ийнхүү “үйлдвэрлэгчид” хийгээд “хэрэглэгчид”-ийн хэн хэн нь “өмсөж” үзээд овоо шударга болжээ гэж дүгнэсэн “шинэ гутал”-ыг одоо СЕХ л “өмсөж” үзэх үлдээд байна. Угаас аливаа нийгэмд ёс зүйгүй цөөнхи л хамгийн чанга хашгирч байдаг тул түүний шахалтаас цэрвэлгүй, гагцхүү хуулиа бариад асуудлыг шийдэхэд СЕХ-нд алдах эрсдэл огтоос үгүй билээ.
Улс төрийн бүх намуудын зүгээс 7 сарын 1-ний хохирогчдын амиар ойлгон ухаарч, засч залруулан өдий зэрэгт хүргэсэн сонгуулийн шинэ хуулиа xэлбэрэлтгүй саxин мөрдөx нь ардчилсан эрх зүйт шударга нийгмийг дахин 7 сарын нэгэнгүйгээр амар тайван хөгжүүлэн авч явах олон цогцолбор xүчин зүйлсийн нэг болох учиртай.

Ардчилсан Монголд xууль тогтооx эрx мэдлийг xэрэгжүүлэгч төлөөллийн дээд байгууллага нь УИХ. УИХ-ыг xүсэл зорилго, ашиг сонирxлоо xамгаалуулаx зорилгоор ард түмнээс бүx нийтийн сонгуулиар сонгосон төлөөлөгчид бүрдүүлдэг болохоор энд гишүүдийн ёс зүйн нь зарим тоxиолдолд эрx зүйгээс ч өргөн xүрээнд мөрдөгдөх учиртай. Монголын Их Хурал өмнөөсөө долоон сайхан залууд эрүүгийн ял үүрүүлчихээд өөрсдөө ард нь шигдэн үлдэхийг хичээгч Хүрэлбаатар Чойжилсүрэн нартай байх нь нэр төргүй хэрэг юм. Уг нь тэд эрүүгийн дээд шүүхийн эцсийн шийдвэр гарсан даруйд л ямар нэгэн шаардлагагүйгээр өөрсдөө Их Хурлаас гарах ёс зүйтэй байх учиртай төрийн түшээд билээ.

Ардчилал, эрх зүйт төрийн тогтолцоо цаашид xөгжиx эсэx нь зөв сонгож авсан сонгуулийн тогтолцоо, сайн боловсруулсан сонгуулийн xууль, зөв зоxион байгуулж явуулсан сонгуулиас шалтгаалдаг. Ийм учраас улс төр бол ямар нэгэн зөв зүйтэй ёс журмыг бий болгоxын төлөө үеийн үед үргэлжилдэг тэмцэл юм. Энэ тэмцлийг Увс аймгийн жирийн иргэд эхлүүлж, жил гаруй тэмцээд өдгөө СЕХ-н дээр тулж ирээд, түүний шийдвэрийг амьсгал даран хүлээж байна. СЕХ МАН-ынхныг УИХ-д орж ирэхгүй дахиад “диван”-дчих байх гэж болгоомжилж байгаа гэнэ лээ. Уучлаарай, нэгдүгээрт энэ бол СЕХ-ны биш, УИХ-ын санаа зовох асуудал, хоёрдугаарт үнэнийг гар өргөж тогтоодоггүй юм. Түүнийг шүүх хэдийнэ тогтоосон.

СЕХ шүүхээс буруутай нь тогтоогдсон Б.Чойжилсүрэн, Ч.Хүрэлбаатар нараас тэрбум төгрөгийг гаргуулж, улсыг хохиролгүй болгох ёстой

МҮОНТВ-ийн “Ярилцъя” нэвтрүүлгийн зочноор оролцож, өнөөх Увсын тойргийн асуудлаараа дэлгэрэнгүй тайлбар хийсэн нь нэлээд үр дүнтэй болсон. Хүмүүсийн ихэнх нь мэдээллийг ТВ-ээс авдаг нь энэхүү ярилцлагын дараа батлагдах шиг болсон. Маш олон хүмүүс над руу утасдаж, одоо л учрыг нь оллоо, маш ойлгомжтой тайлбарлалаа гэсэн урмын үгийг хэлж байсан юм...

СЕХ асуудлыг авч хэлэлцэхгүй бол АН Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газарт хандана

eagle.mn сайтын сэтгүүлч Ц.Энхцэцэгийн хийсэн энэ ярилцлага 2013 оны 10-р сарын 10-нд "СЕХ-ны шийдвэрийг улс төржүүлэхгүй хүлээн зөвшөөрөх ёстой" гарчигтайгаар нийтлэгдсэн юм. Улсын дээд шүүхийн шийдвэр эцэслэгдэн гарсантай холбоотойгоор Увсаас сонгогдсон Ардын намын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чойжилсүрэн нарын түр үнэмлэхийг хүчингүй болгох асуудлыг бид 10 сарын 4/11 уулзалтаараа хөндөж тавьсныг сэтгүүлч Ц.Энхцэцэг илүү дэлгэрүүлж ярилцахыг хүссэн юм. Энхцэцэг бид хоёрыг ярилцаж байх зуур зурагчин залуу орж ирж зураг дараад гарсан нь энэ...  

 -Увсаас сонгогдсон Ардын намын хоёр гишүүний түр үнэмлэхийг хүчингүй болгох боломжтой гэх асуудлыг танай намын зүгээс тавиад байгаа. Ямар үндэслэлээр гэдгээ тайлбарлахгүй юу?

-Ардчилсан намын боломж гэж яриад байгаа нь 2011 оны 12 сарын 15-нд баталсан Сонгуулийн тухай хуулийн 35 дугаар зүйлд бий. Уг зүйл бол тэр чигээрээ Сонгуулийн тухай хуулийг нам, эвсэл, нэр дэвшигч болон нам, эвслийн сонгууль эрхэлсэн байгууллага, түүний ажилтан, нэр дэвшигчийн шадар туслах, ухуулагчаас сонгуулийн сурталчилгааны явцад ямар ямар үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулахыг хориглосныг тодорхой заасан заалт юм. Мөн сонгогчдын саналыг татах зорилгоор өөрөө болон бусдаар дамжуулан, шашин, төрийн, төрийн бус байгууллага, сангийн нэрээр халхавчлан цалин хөлс, тэтгэлэг олгохыг хориглоно гэдгийг нэгбүрчлэн заасан байгаа.

Ингээд сонгуулийн тухай хуулийн 35 дугаар зүйлд заасныг зөрчиж, сонгогчдод мөнгө, эд зүйл тараасан нь тухайн нэр дэвшигч УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсонд тооцогдож, гишүүний түр үнэмлэх авснаас хойш тогтоогдвол тухайн УИХ-ын гишүүнээр тооцогдсон этгээдийн УИХ-ын гишүүний түр үнэмлэхийг Сонгуулийн ерөнхий хороо хүчингүй болгоно гэж тов тодорхой заасан байгаа. Бидний хувьд үүнийг л баримталж байна. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүн болсноос нь хойш тогтоогдсон бол Сонгуулийн ерөнхий хороо хариуцаж, хэлэлцэнэ гэсэн үг юм. Сонгуулийн тухай хууль зөрчсөн нь гурван шатны шүүхээр тогтоогдож, эцсийн шийдвэр өнгөрсөн сарын сүүлчээр цаасаар бидэнд ирсэн. Цаасан дээрх тогтоолоор бол Эрүүгийн хуулиар буруутай гэсэн шийдвэр нь гарчихсан учраас эрх бүхий байгууллага нь хуульд заасан эрх хэмжээнийхээ дагуу шийдвэрээ гаргах бүрэн боломжтой. Ингэхэд нь Захиргааны хэргийн шийдвэр саад болохгүй гээд заачихсан.

-Энэ нь чухам ямар учиртай юм бэ?

-Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Захиргааны хэргийн шүүх шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас хянуулах, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хүсэлтийг хангахаас татгалзсан юм. Үүнийг энгийн үгээр хэлбэл Захиргааны хэргийн шүүх энэ асуудлыг авч үзэх шаардлагагүй гэж үзэж буй юм. Дээр дурьдсан эрх бүхий этгээд гэдэг нь СЕХ. Эрх зүйн системд Эрүүгийн хэргийн шүүх дээр шийдвэр гаргахад Захиргааны хэргийн шүүх оролцохгүй. Гол учир нь ийм байгаа юм. Мөн иргэдийн зүгээс ирүүлсэн “100 мянган төгрөг өгчихлөө, энэ асуудлыг шийдээч” гэж манай намд хандсаны дагуу уг асуудлыг тухайн үед бид СЕХ-нд тавьж байсан. Үүний хариуг 2012 оны 7 сард СЕХ-ны дарга байсан Н.Лувсанжав "хууль зөрчсөн асуудлыг холбогдох байгууллага үндэслэлтэй болохыг тогтоосон, гэм буруутай нь шүүхээр тогтоогдвол хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.34-д заасны дагуу УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсонд тооцсон этгээдийн УИХ-ын гишүүний түр үнэмлэхийг хүчингүй болгох учиртай" гэсэн хариуг өгсөн юм. Энэ хариуны дагуу бид уг асуудал шүүхээр нотлогдохыг хүлээгээд яваад байсан. Нөгөөтэйгүүр долоон хүн эрүүгийн ял авч, мянга гаруй хүн мөнгөө авах эрх нь нээгдчихсэн байдалтай байгаа. Ийм нөхцөл байдалд СЕХ одоо шийдвэрээ гаргах ёстой болоод байгаа юм.

-СЕХ хэзээ шийдвэрээ гаргах товтой байгаа вэ. Энэ талаар танд мэдээлэл байна уу?

-СЕХ өргөдөл, гомдлыг авч шийдвэрлэх хугацаатай. Аливаа асуудлыг сарын дотор, шалгах шаардлагатай бол 60 хоногийн дотор шийднэ гэсэн ерөнхий зарчимтай. Энэ зарчмынхаа хүрээнд л шийдвэрлэх болов уу. Хэрэв эцсийн хугацаа болох 60 хоногоос хэтэрвэл бид дахин гомдол гаргаж, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газарт хандана.

-СЕХ-ны удирдлага Ардчилсан намын талынх. Тэгэхээр энэ шийдвэр улс төрийн нөлөөгөөр гарна гэж Ардын намын зарим гишүүн хэлээд байгаа шүү дээ?

-Ингэж ярьж буй учраас би СЕХ-ны даргаар ажиллаж байсан Н.Лувсанжавын бичгийг танд дахин дахин уншиж өгөөд байгаа юм. Энэ асуудалд намчирхах ямар ч үндэслэлгүй. Угшилаар нь Ч.Содномцэрэнг Ардчилсан намынх гэж байгаа бол Н.Лувсанжав гуай Ардын намын гишүүн байсан хүн шүү дээ. Гэхдээ аль аль нь намаасаа татгалзаад төрийн албан хаагч болсон хүмүүс, тэр ч зарчмаараа шийдвэрээ гаргах учиртай. Бид СЕХ-ны дарга асан Н.Лувсанжавын гаргасан тогтоолыг гол үндэслэлээ болгон тавьж байна. Ийм илэрхий хэрэг дээр улстөржүүлээд байх утгагүй. Магадгүй Б.Чойжилсүрэн, Ч.Хүрэлбаатар нарт энэ асуудлыг улс төржүүлэхээс өөр арга үлдээгүй болохоор ийм яриа гаргаад байгаа болов уу. Ардын намын гишүүнтэй уулзахад намын бүлэг дээрээ тэр хоёр гишүүн буруугүй гэдгээ ярьсан байна билээ. Зарим хүн ял авчихаад байхад яагаад буруугүй байдаг юм болдоо гэж дотроо гайхсанаа ч тэр гишүүн нуугаагүй. Үүнээс харахад Ардын намын бүлгийн гишүүддээ хүртэл тэд худал мэдээлэл өгдөг юм байна гэж бодсон.

-УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг ямар байр суурьтай байгаа вэ. Ардын намын бүлгийн дарга Н.Энхболд хоёр гишүүнийг татах нь ямар ч хууль зүйн үндэслэлгүй гэх тайлбарыг өгсөн л дөө?

-Ардын намын бүлгийн гишүүд энэ асуудлаар маш бага ойлголттой юм байна гэж харсан. Энэ дутуу ойлголтод үндэслээд байх шиг. Н.Энхболд дарга албан ёсоор тайлбар хийхэд ямар ч хууль зүйн үндэслэл гаргаж тавиагүй. Тэр зүгээр л СЕХ-нд асуудлыг тавьж буй нь улстөржилт гэхээс өөрийг хэлээгүй шүү дээ. Манай намын бүлэг дээр бол харин "Д.Нямхүү, Т.Мэндсайхан хоёр энэ асуудлыг тавиад, яриад байгаа нь өөрсдөө гишүүн болох гээд яараад байгаа юм шиг харагдаж байна. Үнэн хэрэгтээ Т.Мэндсайханы өмгөөллийн фирм Увсын иргэдээс гаргасан эрүүгийн хэрэгт өмгөөлөл хийж оролцсон болохоос биш, тэд аль ч хэрэгт нэхэмжлэгч болж ороогүй. Энэ бол цэвэр жирийн иргэдийн нэхэмжлэхтэй хэрэг байсан юм. Харин захиргааны хэргийн шүүх дээр Ардчилсан нам нэхэмжлэгчээр явсан. Иймээс намын зүгээс дуугарах ёстой" гэдгийг хэлсэн.

-Энэ асуудалтай холбогдуулан Өвөрхангайн хоёр гишүүнээр “барьцаалах уу” гэсэн асуудлыг яриад байгаа. Өөрөөр хэлбэл тохиролцох хувилбарыг сонгох нь гэж буйд та ямар тайлбар хийх вэ?
-Засгийн газар хамтарч байгуулж байгаа тохиолдолд, аль яамаа хэн нь хариуцах уу гэдэг дээр тохиролцоо хийж болно. Энэ бол эрүүл үзэгдэл. Харин хууль эрх зүйн асуудалд тохиролцоо хийнэ гэдэг байж болохгүй. Өвөрхангайн хувьд бол асуудал маш тодорхой шүү дээ. Өвөрхангайн тойрогт Ардын намаас нэр дэвшсэн хоёр хүн насанд хүрээгүй хүүхдийг сонгуулийн сурталчилгаанд ашигласан, үүнийг нь тогтоогоод тойргийн хорооны дарга, гишүүд нь гарын үсэг зурчихсан. Тойргийн хорооны дарга нь Ардын намын гишүүн байсан, ийм л хэрэг. Тэр тогтоолыг бүх шатны шүүх үндсэн нотлох баримт болгон хэрэглэж шийдвэрээ гаргасан юм. Тиймээс үүнийг улстөржсөн гэж харах үндэслэлгүй. Увсад үүссэн асуудлаас огт өөр зүйл.

-УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн Ардчилсан намаас нэр дэвшсэн Д.Нямхүү, Т.Мэндсайхан нарын мөнгө тараасан баримтыг дэлгэж болно гэж хэлсэн байна билээ?

-Нэгэнт хууль шүүхээр явсан хэргийн эцсийн үр дүнг хэрхэн шийдвэрлэх вэ гэдгийг л би ярьж байна. Түүнээс биш тэгж яривал ингэнэ гэдэг ойлголтыг огт яриагүй. Ирээдүйд юу болохыг ч яриагүй. Харин яг одоо болоод байгаа үйл явцыг шүүхийн шийдвэртэй нь, баримттай нь гаргаж тавиад ярьж байна.

Хэдий учир дутагдалтай гэж байвч, одоо хүчин төгөлдөр байгаа дүрмээ баримтлах л ёстой

"Ардчилал" сонины сэтгүүлч Т.Цэлмэг 2013 оны 10-р сарын эхний 7 хоногийн 4/11 уулзалтын дараа манай нам дотор үүссэн жигүрийнхэнтэй холбоотой асуудлаар дараах тодруулгыг хийсэн юм. "Жигүүрийнхэн зөв шаардлага тавьж байгаа" гарчигтай нийтлэгдсэн уг бичвэрийн эхэнд сэтгүүлч дараах тодруулгыг хийсэн байна.

УИХ-ын гишүүн асан А.Мурат АН-д жигүүр байгуулж, хууль бус зүйлтэй тэмцэнэ хэмээн Ерөнхий сайд, АН-ын дарга Н.Алтанхуягт шаардлага хүргүүлсэн. Намынхаа дүрмийг баримталж Үндэсний зөвлөлдөх хороог хугацаанд нь хуралдуулж, ротаци явуулаагүй, хариуцлагагүй ажиллаж байгаа Засгийн газрын хэд хэдэн сайдыг огцруулах ёстой гэж байр сууриа илэрхийлээд буй. Тэгвэл тус жигүүрийн болон тэдний тавьсан шаардлагын талаар АН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Оюундариас тодрууллаа.

-Жигүүрээс шаардаад байгаа ҮЗХ ойрын хугацаанд хуралдуулах боломжтой юу?

-Намын даргын зүгээс энэ шаардлагыг хүлээн авч, танилцаж байна. ҮЗХ-г хуралдуулах боломжтой. АН-ын ҮЗХ жилд хоёр удаа хуралдах ёстой. Тэгэхээр намар бол есдүгээр сар, арваннэгдүгээр сарын алинд нь хуралдуулах вэ гэдгийг дотроо шийдвэрлэнэ.

-Жигүүрийнхэн хариуцлагагүй ажилласан хэд хэдэн сайдад хариуцлага тооцох тухайгаа мэдэгдсэн. АН-ын генсекийн хувьд юу гэж үзэж байна вэ. Нэг талаасаа АН-ынхан хагаралдаж байна ч гэх боллоо?

-Хагарал гэхээсээ илүүтэй, алдаа гарсан бол эрт засаад явъя гэсэн шаардлага байна гэж харж байгаа. Энэ бол зөв зүйтэй шаардлага.

-Зарим сайдад хариуцлага тооцно гэхээр Засгийн газар ганхах юм биш биз дээ?

-Хүн насаараа тэр албыг хашихгүй шүү дээ. Алдаа гаргавал хариуцлагаа хүлээх ёстой. Гэхдээ асуудлын гол нь одоо дүн тавих цаг болсон уу, үгүй юү, сайн дүн тавих уу, муу гэж дүгнэх үү гэдэгт л асуудлын гол байна.

-АН-ын дүрэм журмыг өөрчлөх ажил ямар шатандаа явж байна вэ?

-Намын дүрмийг анхан шатны байгууллагууд болон Гүйцэтгэх зөвлөлөөр хэлэлцүүлсэн. Энэ бол сүүлийн гурван жилийн хугацаанд яригдаж байгаа зүйл. Зарим талаараа учир дутагдалтай, тулгамдсан асуудлыг шийдэж чадахгүй байна гэсэн үүднээс үндсэн дүрмээ өөрчлөхөөр хэлэлцэж байна. Өнөөдрийн улс төрийн намуудын мөрдөж байгаа хууль, эрхзүйн орчноор манай намын шинэ дүрмийг шууд батлах боломж, бололцоо байхгүй. Тиймээс Улс төрийн намын тухай хууль батлагдан гарах хүртэл хойшлуулъя гэсэн шийдвэрийг ГЗ-ийн хурлаас гаргасан. Гэсэн ч жигүүрийнхний тавиад байгаа зарим шаардлага зөв зүйтэй, үнэхээр бид нэгэнт л шинэ дүрмээ баталж чадаагүй байгаа учраас хэдий учир дутагдалтай гэж байвч одоо хүчин төгөлдөр байгаа дүрмээ баримтлах л ёстой.

"Улс төрийн тойм" сонинд нийтлэгдсэн ярилцлага: Ерөнхий сайдад улс төрийн бүлэглэлийн зохицуулагч маягаар ажиллах тохиолдол ч гардаг

Сэтгүүлч Т.Амартүвшингийн авсан ярилцлага 2013 оны 09-р сарын 05-ны "Улс төрийн тойм" сонинд "Ерөнхий сайдад улс төрийн бүлэглэлийн зохицуулагч маягаар ажиллах тохиолдол ч гардаг" гарчигтайгаар нийтлэгдсэн юм. 

-Улсын эдийн засаг хямарлаа гэдэг шүүмжлэлийг судлаачид хэлсээр байна. Бодит байдал дээр төгрөгийн ханш уначихлаа. Ардын намын зүгээс энэ асуудалд ихээхэн шүүмжлэлтэй хандаж байна. Эрх барьж байгаа намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын хувьд та энэ бүхнийг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?

-Монгол Улсын эдийн засаг дэлхийн эдийн засгийн л нэг хэсэг. Одоогоор дэлхийн эдийн засгийн хямрал бүрэн эдгээгүй байна. Еврогийн хямрал дээд цэгтээ хүрчихлээ. Дэлхийн эдийн засгийн хямрал Монголын эдийн засагт мэдээж нөлөөлж байна. Хятадын эдийн засагт ч нөлөөлж байгаа. Бараа бүтээгдэхүүнээ импортолдог,  худалдан авдаг гол улс маань хямраад ирэхээр манай улсын эдийн засагт нөлөөлөх нь зайлшгүй хэрэг. Нөгөө талаас эдийн засгийн үзүүлэлт муудсан нь гурван зүйлээс шалтгаалж байна.

Төсвийн хөрөнгө тасарсан шалтгааныг энэ оны төсвийг батлахдаа биелэгдэх боломжгүй төсөв баталсантай холбож тайлбарлаж болох юм. Ардын намынхан “бүтээн байгуулалт зогслоо” гэж байгаа ч төлөвлөөгүй бүтээн байгуулалтын олон ажлыг Засгийн газар бондын хөрөнгөөр хэрэгжүүлсэнийг харах хэрэгтэй. Тэд зөвхөн төлөвлөсөн  ажил тасарчихлаа гэдэг шүүмжлэл хийж байна. Төлөвлөгөөнд ороогүй олон бүтээн байгуулалтын ажлыг Засгийн газар хийж байна. Хоёрдугаарт хөрөнгө оруулалт буурлаа гэдэг шүүмжлэл байна. Монгол Улсын хамгийн том хөрөнгө оруулалт өнгөрсөн хугацаанд уул уурхай дээр тогтож байсан. “Оюутолгой” ХК өнгөрсөн хугацаанд томоохон хөрөнгө оруулалтуудаа дуусгасан. Тэгэхээр одоо тус уурхайн гүний олборлолтод хөрөнгө оруулалт орохоос нааш өөр хөрөнгө оруулалт үндсэндээ байхгүй гэсэн үг.

Энэнээс блоод гол хөрөнгө оруулалт хийж байх үед эдийн засгийн үзүүлэлт өндөр байж байгаад одоо буурсан дүн харагдаад байгаа юм. Нөгөө талаас замбараагүй олгосон лицензүүдийг Ардчилсан намаас хумина гэж сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан.  Ард түмэн ч түүнийг нь дэмжсэн. Тийм учраас замбараагүй олгосон 1500 лицензийг цэгцлэх үүднээс зогсоосон. Тэгэхээр 1500 хөрөнгө оруулалт зогсож байгаа юм. Энэ жижиг ордуудыг нэмэхээр бараг Оюутолгой дайны хөрөнгө оруулалттай тэнцэж байна. Энэ ордуудын үйл ажиллагааг зогсоосон нь мөн эдийн засагт нөлөөлсөн.

-Ам.долларын ханш өндөрөө авчихлаа. Үүний учир шалтгааныг Засгийн газрын үйл ажиллагаатай холбож тайлбарлах хүн цөөнгүй байна?

- Ам.долларын ханш өссөн шалтгаан нь гаднаас орж ирэх ёстой байсан тэрбум шахам ам.доллар өрөнд явсантай ямар нэг хэмжээгээр холбоотой. Одоогийн байдлаар бид Оюутолгойгоос экспортолж буй бүтээгдэхүүнээ 250 сая ам.долларын өрөнд явуулж байна. Тавантолгойгоос экспортолж буй нүүрсээ 350 сая ам.долларын, Эрдэнэтээс экспотролж буй зэсээ 230 сая ам.долларын өрөнд өгч байна. Ингээд л ам.доллар орж ирэхгүй байгаа учраас ханш нь өсөх шалтгаан болоод байна.

-Та энэ оны төсвийг “биелэгдэхгүй” гэж байна. Биелэгдэхгүй төсөв баталсан нь Ардчилсан намынхны алдаа биш үү?

-2013 оны төсвийг 2012 оны хавар төлөвлөж, бараг намар нь баталчихсан төсөв байсан. Тэр үед Ардын нам Засгийн эрхийг барьж байсан шүү дээ.  Тэд сонгуулийн өмнө хүмүүст таалагдахын тулд их хэмжээний төсвийн хөрөнгө оруулалт хийнэ гэж бичиж оруулж ирээд, баахан бүтээн байгуулалт нэртэй биелэгдэхгүй тоог төсөвт тавьсантай холбоотойгоор тэгж хэлсэн юм.  Ер нь бол 2013 оны хавраас л Ардчилсан намынхан төсвийг давуу эрхтэйгаар хэлэлцэж эхэлсэн шүү дээ. Тэр үед хэлэлцсэн төсөв л Ардчилсан намын боловсруулсан төсөв. Гэхдээ манай намд алдаа байгааг үгүйсгэхгүй.

-Тэгэхээр эдийн засгийн энэ хүндрэлийг яаж давах ёстой юм бэ?

-Засгийн газар яаралтай арга хэмжээ аваад үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлье, баяжмалаа одоо гаргаж байгаагаасаа давуулж гаргая гэсэн чиглэлтэй байгаа. Оюутолгойгоос нэмэлт үйлдвэрлэлийг бий болгоё гэдэг зорилт тавиад явж байгаа.

-Засгийн газар байгуулагдаад жил гаруй хугацаа өнгөрлөө. Намынхаа толгойлж буй Засгийн газарт хэр сэтгэл хангалуун байгаа бэ?

- Бид өөрөө өөрсдөдөө дүн тавих нь зохимжгүй байх. Үнэлэлтийг ард түмэн өгдөг. Дотооддоо бол бид сайн муугаа ярилцдаг. Засгийн газар эмзэг нөхцөлд байгуулагдсан. МАХН, МҮАН, ИЗНН гээд олон намын дэмжлэг орж байж Засгийн газрыг байгуулсан шүү дээ. Гэсэн ч Засгийн газрыг шаргуу ажиллаж байгаа гэж харж байна. Мэдээж уялдаа холбоо алдагдаж буй зүйл бий. Манай төрийн тогтолцоо төгс биш. Ерөнхий сайд өөрөө улс төрийн бүлэглэлүүдийн зохицуулагч маягтайгаар ажиллах тохиолдол ч гардаг. Тийм хүндрэлүүдийг даваад зорьсон бүтээн байгуулалтуудаа хийгээд явж байгаа учраас сайн ажиллаж байгаа үзэж байна. Өнгөрсөн 90 жилийн хугацаанд  есөн аймаг л Улаанбаатартай хар замаар холбогдсон. Харин шинэчлэлийн Засгийн газар нэг жилийн хугацаанд л  зургаан аймгийг Улаанбаатартай хар замаар холбохоор ажиллаж байна. Үүнээс л бодит ажил хийе гэсэн зүтгэлтэй ажиллаж байна гэж харж болохоор байна.

-Ардын намын залуус Засгийн газрыг огцруулах асуудлыг тавиад байгаа. Та үндэслэлүүдийг нь үзсэн байх?

-Үндэслэлүүдийг нь анхааралтай авч үзэж байгаа. Үнэхээр үндэслэлтэй байна уу, Засгийн газар огцорсноор улс орны байдал сайжрах уу гэдэг асуудлыг харах ёстой. Би хувьдаа Засгийн газар огцорсноор асуудал сайжрахгүй гэдэг хариултыг өгч байгаа. Ардын намын залуусын тавьж буй шаардлагуудыг биелүүлснээр эргээд асуудал дээрдэх үндэслэл нь харагдахгүй байгаа юм. Одоогийн байдлаар улс төрийн тогтвортой байдал хамгийн чухал байна. Тэгж байж улсын эдийн засгийн асуудал сайнаар шийдэгдэнэ. Улс төржих шаардлага бидэнд үнэндээ алга. Бид 23 жил улс төржсөн. Одоо тийм цаг биш. Одоо хийж бүтээе л дээ. Мэдээж Засгийн газрын зарим сайд алдаа гаргаж буйг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ Засгийн газрыг огцруулах, Засгийн газарт дүн тавих арай болоогүй байна. Олонх нь ямар хандлагатай байна вэ гэдгийг харах ёстой.

- Та “Ерөнхий сайд улс төрийн бүлэглэлүүдийн зохицуулагч маягтайгаар  ажиллах тохиолдол гардаг” гэж хэллээ.  Ардчилсан нам Засгийн газрыг тогтвортой байлгах тал дээр дотооддоо хэр найрамдалтай байж чадаж байгаа бол?

-Бид 1996 оны алдааг дахиж давтахгүй. Засгийн газар солигдонгуут л эдийн засаг сайжрахгүй. Манай намынхан өмнөх алдаагаа давтахгүй, улс төрийн тогтвортой байдлыг хадгална гэдэг нэг чиг баримжаатай байна. Фракциудын зөвшилцөл дээр бий болсон намын тогтолцоо сайн зүйл биш гэдгийг бид дотроо ярьдаг. Үүнийг бид хууль эрх зүйн хүрээнд, цаг хугацааны шалгуурын үндсэн дээр шийдэгдэх асуудал гэж ойлгодог. Ардчилсан намын  үүссэн түүх олон нам хөдөлгөөнүүдийн нэгдэл байсан учраас үндэс суурь, муу үр дагавар нь одоо хүртэл байдаг. Үүнийг намын дарга, Ерөнхий сайд хүн зохицуулаад явах үүрэгтэй.

-Та намынхаа гишүүдийн хамт БНХАУ-д айлчлаад ирлээ. Айлчлалын гол ач холбогдол юунд оршиж байв. Хичнээн хүний бүрэлдэхүүнтэй явсан бэ?

-Ардчилсан нам эрх баригч нам болсныхоо дараа анхны гадаад дахь айлчилалаа хийсэн. Хятадын коммунист намын урилгаар 10 хүний бүрэлдэхүүнтэй явсан. Миний бие ахлаад намын дөрвөн нарийн бичгийн дарга, залуучууд, эмэгтэйчүүд, ахмадын холбоодын удирдлагууд бүрэлдэхүүнд орж айлчлаад ирлээ. Хятадын намын төв хорооны Гадаад хэргийн сайд хүлээж авсан. Мөн бүх Хятадын эмэгтэйчүүдийн холбооны дэд дарга хүлээн авч уулзсан. Айлчлалын хүрээнд Чинду хотын бүтээн байгуулалтыг үзсэн. Тэнд “цахиурын хөндий” гэж нэрлэдэг Хятадын IT паркийг байгуулсан байгаа нь дэвшилттэй байлаа. Эдийн засгийн хөгжлийн гол хүчин зүйл нь нэг төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэлийг нэг дор төвлөрүүлэн байгуулж, дэд бүтэц, татварын хөнгөлөлттэй нөхцөлийг үзүүлэх явдал байдаг. Ингэснээр биенээсээ “ноу хау”-гаа суралцах, хоорондоо өрсөлдөх, ажиллах хүчнээ хуваалцах, нарийн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх зэрэг олон давуу талууд бий болдог. Хятадын IT паркийн нийт төлөвлөлтийн 80-аад хувийг гадны том компаниуд эзэлж байна. Том компаниуд гаднаас орж ирнэ гэдэг бол хэдэн мянган ажлын байрыг бий болгодог юм байна. Төрийн зүгээс хамгийн сайн хөнгөлөлтийг үзүүлсэн учраас дээд зэргийн уран барилгууд баригдсан байх жишээтэй. Дэлхийн эдийн засгийн кластер хэмээх энэ загварыг Хятад амжилттай хэрэгжүүлж байгаа нь тэндээс тод харагдсан. Айлчлалын хүрээнд хоёр нам эрх баригч нам гэдгээрээ хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж, зөвхөн намын харилцаа биш улс орны стратеги түншлэлийн түвшинд харилцаагаа өргөжүүлэх ёстой гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Хятад дэлхийн эдийн засгийн том загваруудыг айхгүйгээр хэрэгжүүлсэн байна.

-Манайд хэрэгжүүлэх сайн туршлага юу анзаарагдав?

-Манайхны хувьд тэднээс туршлага судлах зүйл нь юу вэ гэхээр төлөвлөлтийн асуудал байлаа. Нэгдсэн төлөвлөлтийг маш сайн хийдэг. Жижиг тосгоны төлөвлөлтөөс эхлүүлээд дүүрэг муж, хотын төлөвлөлтийг маш өндөр хэмжээнд хийдэг юм байна. Очсон газар болгонд хот төлөвлөлтийн музей гэж байна.

- МАН залуус нь намаа шинэчлэе гээд хөдөлгөөнтэй байгаа. Харин танай намын хувьд чимээгүй байна?

-АН гадаад харилцааныхаа чиглэлээр нэлээд анхаарч ажиллая гэдгийг ярьж байна. Гадаад харилцаагаа өргөжүүлье. Гадаад орнуудын ижил үзэл баримтлалтай намуудтай харилцаагаа илүү гүнцгийрүүлж, олон улсын харил­цаагаа өргөтгөхийг чухалжилж байгаа. Эдийн засгаа өргөтгөхийн тулд гадаад харилцаагаа илүү гүнцгийрүүлэх ёстой. Мөн нам үндсэн бүтэц болох анхан дунд шатны намын байгууллагуудын төлөвшилд анхаарах ёстой гэж үзэж байна. Намынхаа төрийн байгууллагад ажиллаж буй гишүүдийн хариуцлагыг дээшлүүлэхэд анхаарч ажиллана. “Бид сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт ийм ийм дэвшүүлсэн. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд  та бүхэн энэ албан тушаал дээр очсон. Одоо тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Та намынхаа мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд ямар санаа санаачилга гаргаж ажиллаж байна” гэдэг шахалт шаардлагыг бүх албан тушаалтнууддаа тавьж ажиллана.