Р.Амаржаргал гишүүний хүсэлтийг УИХ хүлээж авахгүй болов уу гэж найдаж бна

Сэтгүүлч С.Батгүрийн mnb.mn сайтад зориулан авсан ярилцлагыг блогтоо нийтэлж байна. 

- Юун түрүүнд АН-ын хувьд багагүй асуудлуудтай тулгарч эхэлж байх шиг байна. "Жигүүр" мэндлээд удаагүй байхад, Р.Амаржаргал гишүүн УИХ-ын гишүүнээс түдгэлзэх саналаа УИХ-ын даргад хүргүүллээ. Амараа гишүүн хэдийгээр нам дотроо үе үе хувийн тоглолт хийгээд байдаг ч өчигдрийн хэмжээний цочир мэдэгдлийн хэмжээнд хүртэл аашлахыг бодоход УИХ ч, ЗГ ч хариуцлага хүлээх чадамжгүй юм байна гэдэг сэтгэгдлийг нийгэмд шууд төрүүлчихлээ. Энэ талаар АН-ын ЕНБД-ын хувьд та юу хэлэх вэ?

- Жигүүрийн хувьд намд байдаг энгийн үзэгдэл. Үүнийг асуудал гэж аль ч талаар бид хүлээн аваагүй, анхнаасаа уулзаад, хамтарсан ажлын хэсэг байгуулаад ажиллаж байгаа. Төгс шийдэл гэж хаана ч байдаггүй учраас намын дүрэм журмаа АН шинэчлэх гэж угаасаа олон жил ярьж, гишүүдийнхээ дунд үе шаттай хэлэлцүүлэг явуулж ирсэн, одоо ч явуулж байгаа. Харин Амаржаргал гишүүний хувьд гаргасан шийдвэрээ намтай урьдчилж зөвшилцөөгүй, цэвэр хувь гишүүнийхээ хувьд гаргасан шийдвэр. Тойргоос нэр дэвшиж өрсөлдөнө гэдэг төрийн эрх барих дээд байгууллагад тухайн тойргийн сонгогчдыг төлөөлж ажиллах үүрэг хүлээнэ гэсэн үг байдаг. Иймд Амаржаргал гишүүний энэ шийдвэр намын гэхээсээ илүү Сүхбаатар дүүргийн хэдэн зуун мянган сонгогчдын сонголтыг үл хүндэтгэсэн, тэдний итгэлийг хөсөр хаясан хариуцлагагүй шийдвэр болчихов уу гэж харж байна. Иймд УИХ энэ талаар аливаа шийдвэр гаргахдаа сонгогчдын эрх ашиг, тэднийг төрд төлөөлөх үүрэг хүлээсэн ардчиллын үндсэн зарчмын цаана оршиж байгаа өндөр хариуцлагын тухай сайн бодож, нухацтай хэлэлцэж байж шийдвэрээ гаргах ёстой. Дайны цагт бол тулаанаас няцаж өргөдлөө өгсөн дайчны хүсэлтийг “Өө за за” гээд шууд хүлээгээд авдаггүй биз дээ. Хэдий шантарах үе тохиолдовч, тулааны талбарыг сайн дураар орхих эрх тойргоос сонгогдож ард түмнийг төлөөлөн Их хуралд сууж байгаа гишүүнд байх ёсгүй. Иймд УИХ тийм ч амархан гишүүний хүсэлтийг хүлээж авахгүй болов уу гэж найдаж бна.

- УИХ дахь АН-ын бүлэг болоод АН-ын удирдлагын түвшинд Р.Амаржаргал гишүүний энэхүү асуудлыг хүлээж авах бололцоотой юу. Хэрэв тийм бол түүний УИХ-ын суудал МАН-ын хоёр нэр дэвшигчийн аль нэгэнд нь очихоор харагдаад байгаа шүү дээ?

- МАН-ын гишүүд шууд орж ирэхгүй л дээ. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн 52-р зүйлд зааснаар хэрвээ УИХ ямар нэг байдлаар Р.Амаржаргал гишүүний хүсэлтийг хүлээн авч гишүүнээс нь болиулбал тухайн тойрогт нөхөн сонгууль явагдахаар заасан байгаа. Нөхөн сонгуульд бүх намууд болон хувь хүмүүс нэр дэвшин өрсөлдөх эрхтэй.

- Р.Амаржаргал гишүүний энэхүү үйлдлийг өөр өнцгөөс харах ажиглагч нар байна. Тухайлбал ирэх Ерөнхийлөгчийн сонгуульт АН-аасаа нэр дэвших сонирхол түүнд байгаа гэх....?

- Би хувьдаа тэгж бодохгүй байна.

- Ер нь АН-ын бүхий л үйл ажиллагаа, дүрэм журмаа царцаахаас эхлээд болохоо байсныг "жигүүр" болоод Р.Амаржаргал гишүүний үйлдлээр илэрч байна гэж ойлгож болох уу?

- Юу гэж дүгнэх нь Та бүхний хэрэг. Миний хувьд наад дүгнэлттэй чинь санал нийлэхгүй. Дээр хэлсэнчлэн бид тулгарсан асуудал бүрийг хамтдаа суугаад шийдээд явдаг. Улс төр бол олонхийн эрх ашигт нийцсэн дундын шийдлийг олохын төлөөх мөнхийн зөвшилцөөн, мэтгэлцээний талбар шүү дээ.

 -Та саяхан СЕХ-нд Увсын асуудлаар хандсан. Энэ асуудлын хариу хэдийгээр шийдэгдэхээр байна. Энэхүү асуудал та бүгдийн ярьж хэлж байгаа шиг нааштай бүтэхээр байж чадна гэдэгт та ЕНБД-ын хувьд хэр итгэлтэй байна вэ? Ийм бололцоо үнэхээр бий гэж үү?

- Өргөдлийг авч хэлэлцэх хуулийн хугацаа 30-60 хоног байдаг. Иймд энэ хугацаанд багтаж шийдвэрээ гарах байх гэж найдаж байгаа. СЕХ улс төрөөс ангид, бие даасан, хараат бус байгууллага учраас Сонгуулийн хуулийн 35.34-т процедурыг нь үг үсэгчлэн заагаад өгчихсөн асуудал дээр ямар нэг эргэлзээгүйгээр шийдвэр гаргах бүрэн боломжтой гэж үзэж байгаа.

Нэг юм туйлын үнэн. 2012 оны сонгуульд манай нам бүрэн төгс ялаагүй. Энэхүү "дутуу" ялалтын үр дүнг ямар нэгэн байдлаар амсах нь дамжиггүй

"Өдрийн сонин"-ы сэтгүүлж Мөнхжаргалын Мөнхцэцэгийн хийсэн энэхүү ярилцлагыг тус сонин 2013 оны 11 сарын 09-ний Бямба гаригийн дугаартаа нийтэлсэн юм. 

-Ардчилсан нам Зас­гийн эрхийг аваад жил гаруйн хугацаа өнгөр­лөө. Сөрөг хүчнийхэн улс орны эдийн засаг хүндэрсээр байна гэж мэдэгдэж байгаа. Үүнд АН-ын зүгээс ямар дүгнэлт хийж байгаа юм бол?

-Шинэчлэлийн Зас­гийн газар үйл ажилла­гаагаа эхлэхтэй зэрэгцэн дэл­хийн зах зээл дээр нүүрс зэсийн үнэ огцом унаж, үүнээс болоод экс­портын орлого тасалдаж эхэлсэн. Мөн сонгуулийн үеэр иргэ­дийг хамгийн ихээр бухимдуулж бай­сан замбараагүй олгогд­сон уул уурхайн лицен­зүү­­дийг цэгцлэх шаард­лагыг биелүүлэх үүднээс 1500 гаруй лицензийг зогсоос­ноос тэр хэм­жээ­гээр эдийн засагт орж ирэх хөрөнгө оруулалт, мөнгө­ний урсгал зогсож, ажлын байр хумигдсан. Төсвийн орлогын нэлээд хувийг бүрдүүлдэг томоо­хон хэм­жээний аж ахуйн нэгжүүд болох Эрдэ­нэт, Оюу толгой, Таван тол­гойгоос орж ирэх ихээхэн хэмжээний орлогууд тү­рүүчийн Засгийн газрын үед тавьсан өрөнд суут­гагдаж эхэлснээс гадаад валютын хомсдол үүсч, долларын ханш огцом өсөх болсон. Энэ бүхэн яах аргагүй тулгарсан бодит эдийн засгийн хүнд­рэл мөн бөгөөд түү­нийг Засгийн газар харин ч урьдчи­лан харж, Мон­гол­банк­тай хамтран үнэ тогт­вор­жуу­лах хэд хэдэн хө­төл­бөрийг хэрэгжүүлс­нээр эдийн засгийн энэ огцом хүндрэл иргэдийн наад захын хэрэгцээ бол­сон мах гурилын үнэд огцом нөлөөлөөгүй нь сайшаалтай. Долла­рын ханшийн огцом өсөлт дол­­лартай харьцдаг цөө­хөн бүлэг хүмүүст л "шийт­­гэл" болдгоос биш, төгрө­гөөр мах гури­лаа авдаг нийт ард иргэ­дэд тэгтлээ нөлөө үзүүлдэг­гүй.

Гараанаасаа эдийн засгийн хүндрэлтэй нүүр тулсан Засгийн газар хөтөлбөртөө тусгагдсан  бүтээн байгуулалтын аж­луудаа үүнээс болж хойш тавиагүйд харин ч та­лархах ёстой. Төсвийн байдлыг харж, гараа хум­хиж суухгүйгээр шаард­ла­гатай хөрөнгө мөнгийг өөр эх үүсвэрээс бүрдүү­лэх, босгох арга замыг Засгийн газар түргэн шуур­хай эрэл­хийлс­ний үр дүнд зам барилгын ганцхан улир­лын хуга­цаанд л гэхэд нүдэнд ха­раг­дахуйц огцом өөрч­лөлтүүд бий боллоо шүү дээ. Яахав түрүүний зас­гийн үед тавь­сан өр нь үнэн ч, түүнийг төлж ба­рагдуулах нь энэ засгийн үүрэг тул "гоншгонох" шаардлага алга. Нэгэнт олон улсын гэрээ хэ­лэл­цээрээр хийгд­сэн өр уч­раас Засгийн газраас Эр­дэнэт, Таван толгой, Оюу толгойд бү­тээгдэхүүн үйлд­­вэрлэлийн хэмжээг өрөнд нийлүүлж байгаа хувиас нь давуулж үйлд­вэрлэлийг нэмэг­дүү­лэх, үйлдвэрлэсэн тэдгээр бү­тээгдэхүүнээ найдвар­тай зарах зах зээлээ бэл­дэж, урьдчилсан гэрээ хэлэл­цээрүүдийг хийх аж­лыг Япон, БНХАУ-уудад хий­сэн болон дараа да­раа­­гийн орнуудад хийх айлч­лалуудаараа ам­жуулж, заримыг нь эцэс­лэн зур­лаа.

Энэ бүхэн богино ху­га­­цаанд хийж байгаа чам­лахааргүй амжилт мөн ч, Засгийн газрыг магтаж толгойг нь илэх биш, муулж урмыг нь хуга­лах биш, өөр олж хараа­гүй боломжийг нээн ил­рүүлж, хүндрэлээс хурдан шуур­хай гарахыг намын зүгээс УИХ дахь бүлгээ­рээ дам­жуулан байнга шахаж шаардаж ажил­лаж бай­гаа. Мөн Засгийн газрын 2012 оны сон­гуулийн мө­рийн хөтөл­бөрт тусгагд­сан амлалтуу­дыг нэг жи­лийн хуга­цаанд хэдэн хувь­тай хэр­хэн биелүүлж бай­гаа явцын тайланг гар­гахыг шаардаж, удах­гүй УИХ дахь намын бүлэг дээрээ хэлэлцэх гэж байна.  

-Ямар ч намын гал тогоог барьж байгаа ген­секийн хувьд нам дотор жигүүр ургахад таатай бус ханддаг. Танай намын жигүүрийнхэн дүрэмдээ өөрчлөлт оруу­лахыг шаардаж бай­сан. Жигүүрийнхэн­тэйгээ тохиролцоонд хүрсэн гэв үү?

-АН-д угаасаа олон жигүүр фракци бий. Иймд АН-д фракц үүсэх нь тийм ч сонин "мэдээ" биш, ха­рин АН фракцгүй болжээ гэвэл чих соотойлгох "мэдээ" болох байх шүү.

Сүүлд байгуулагдсан, одоогоор "отгон" жигүү­рийн хувьд намын гүйцэт­гэх зөвлөлөөс удаа да­раа гаргасан дотоод сон­гуулийг хойшлуулах шийд­­вэрийг шүүмжилж, алдаа дутагдалтай ч хүчин төгөлдөр байгаа дүрмээ хатуу барьж ажил­лахыг одоогийн удирд­лагуудаас шаард­сан шаардлага дээр са­нал нэгдсэн жи­гүүр. "Хуу­лийг шүүмжилж болно, дагахгүй байж бо­лохгүй" гэсэн суурь зарч­мын да­гуух зөв зүйтэй шаардла­га байсан уч­раас намын дарга жигүү­рийнхнийг хүлээж авч уул­заад, ХЭГ-т хамтарч асууд­лыг ший­дэх үүрэг өгсөн. Энэ да­гуу намын УТБ-ын хэлт­сийн дарга Д.Анхбаяраар ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулаад, намын дү­рэмд 2011 онд оруулсан ротацийг байх­гүй бол­госон ҮЗХ-ны шийд­вэ­рийг хэрхэн өөрч­лөх бо­лон, намын гишүү­дийн хариуцлага, ёс зүйн жур­мыг шинээр боловс­руу­лах зэрэг хэд хэдэн төс­лүүд дээр ажиллаж байна.        

-АН-ын зүгээс СЕХ-нд хүсэлт хүргүүллээ. Увсын хоёрын асууд­лыг Дээд шүүх хэлэл­цээд СЕХ-г шийдвэр гарга гэсэн. Гэтэл хуу­лийн хугацаа нь болчи­хоод байхад асуудлыг шийдвэрлээгүй. Үүнтэй холбоотой хүсэлт хүргүүлэв үү?

-АН-аас СЕХ-нд хан­даж, УИХ-ын 2012 оны 15-р тойрогт үүссэн сон­гуулийн маргааныг шүү­хийн шийдвэрт үндэслэн хянан шийдвэрлэж өгө­хийг хүссэн өргөдлөө албан ёсоор 2013 оны арваннэгдүгээр сарын 8-нд хүлээлгэн өглөө. Ув­сын тойрог дахь сонгуу­лийн маргааны асууд­лыг хэлэлцсэн Эрүү­гийн бо­лон захир­гааны хэргийг шүүх Ул­сын дээд шүү­хийн шийд­вэрүүд гарсан. Энэ шийд­вэрүүдийг үн­дэс­лэн сон­гуулийн хуу­лийн 35.34-т заасан үйл ажиллагааг СЕХ-ноос хэрэгжүүлэ­хийг АН хү­сэлт­дээ тодор­хой зааж өгч, түүндээ шүүхийн шийд­вэрүүдийг болон гүйцэтгэлийн тог­тоо­луу­дыг хавсарган хүргүүлсэн байгаа.

СЕХ-нд асуудлыг хянан шийдвэрлэх хуу­лийн хугацаа гэж бий. Энэ хугацаа нь 30 хоногийн дотор, дахин хянах шаард­лагатай гэж үзвэл хоёр сарын хугацаанд шийдэх үүрэгтэй бөгөөд СЕХ асуудлыг хуулийн хугацаанд шийднэ гэдэгт найдаж байна.

Ардчилал, эрх зүйт төрийн тогтолцоо цаа­шид xөгжиx эсэx нь зөв сонгож авсан сонгуулийн тогтолцоо, сайн боловс­руулсан сонгуулийн xууль, зөв зоxион бай­гуулж явуулсан сонгуу­лиас шалтгаалдаг. Ийм учраас улс төр бол ямар нэгэн зөв зүйтэй ёс жур­мыг бий болгоxын төлөө үеийн үед үргэлжилдэг мөнхийн тэмцэл юм. Энэ тэмцлийг Увс аймгийн жирийн иргэд эхлүүлж, жил гаруй тэмцээд өдгөө СЕХ-нд тулж ирээд, түү­ний шийдвэрийг амьс­гал даран хүлээж байна. Жирийн иргэдийн энэ хүлээлтийг СЕХ хүндэтгэх үүрэгтэй.

-СЕХ МАН-аас нэр дэвшин, УИХ-д сонгогд­сон гишүүдийн манда­тыг хүчингүй болгох бо­ломжтой юу?

-2011 оны сүүлээр батлагдсан Сонгуулийн тухай хуулийн 35.34-т зааснаар, УИХ-ын ги­шүүн болох явцад хууль зөрчсөн үйлдэл нь УИХ-ын гишүүн болсноос хойш шүүхээр хянан шийд­вэрлэгдэж тогтоогд­вол гишүүний түр үнэм­лэхийг хүчингүй болгоно гэж заасан байдаг. Энэ хуулийн заалтыг хэрэг­жүүлэх субъект нь СЕХ юм. Тиймээс СЕХ УИХ-ын сонгуулийн энэ хуу­лийн заалтыг хэрэгжүүлэх үүргээ биелүүлээч ээ гэсэн шаардлагыг л бид тавьж байгаа.

-Ер нь үеийн үед СЕХ эрх баригч намын мэдэлд байсаар ирсэн. Хэдийгээр хараат бус байх ёстой ч харьяа­лалд нь байсан нь нууц биш ээ. Та твиттер хуу­даснаа СЕХ-той "үзэл­цэнэ" гэж жиргэсэн бай­сан. Эрх баригч намын генсек ингэж хэлэхээр хүмүүст сонин санаг­даж байгаа. Эрх баригч намын хувьд СЕХ-г эрх мэдэлдээ барьж чадах­гүй байгаа болохоор ингэж хэлэв үү? 

-СЕХ эрх баригч хүч­ний нөлөөнд байсан үе саяхан. Тэр нь дээрээсээ доош хатуу командаар ажилладаг МАН-ын хуу­чин коммунист бүтцэд суусан сэтгэхүй гишүү­дийнх нь толгойд амь бөхтэй оршиж байсны үр дагавар байсан. Намын гишүүнээсээ татгалзсан ч сэтгэхүй нь өөрчлөг­дөөгүй байсан учраас СЕХ-ны дарга асан Б.Бат­тулга жишээ нь ямар улаан цайм шийдвэ­рүү­дийг гаргаж байлаа даа. Ердөө түрүүний Их хур­лын л үед шүү дээ. Тэгээд УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ тэр үеийн СЕХ-г шүүхэд өгч торгууль тавиулснаас хойш, арай нэг цочрол авч, бүрэлдэхүүнд нь бай­гаа улсууд намын шийд­вэрийг биш, хуулийг ба­римтлах гэж хичээх бол­сон. Гэхдээ энэ хичээлт бүрэн итгэл үнэмшил болж чадаагүй байгаа­гийн илрэл нь Увсын асуу­дал дээрх СЕХ-ны хойрго ажиллагаа болов уу. Манай нам СЕХ-г эрх баригчид нөлөөндөө байл­гахын бурууг хам­гийн ихээр шүүмжилдэг байсан хүчний хувьд үзэл бодлынхоо эсрэг тийм оролдлого огт хийхгүй. Тийм ч учраас СЕХ-ных­ныг дуудаж шивнээ даал­гавар өгөхгүй, хуулийн дагуух шаардлагаа хэв­лэ­лээр ил тод өгч, тэднийг self-censorship сэтгэхүй­гээ­сээ салж, цаашдын үр дагавар гэх мэт улс төрч­дийн санаа зовдог сэд­вийг толгойноосоо авч хаяад, зүгээр л хэвлэсэн хуулийг өмнөө тавьж бай­гаад шийдвэрээ гаргадаг шүүгчид шиг ажиллахыг намын зүгээс шаардаж байгаа юм.

-Та саяхан БНАСАУ-ыг зориод ирсэн. Ямар ажил амжуулав?

-БНАСАУ дахь аял­лын хувьд би намын дар­гаас хувийн чөлөө авч, гэр бүлийнхээ эрхэлдэг ком­па­нийн нэрээр ажил олгогч­дын холбооны шу­га­маар бизнес аялалд оролцоод ирсэн. Хойд Солонгос эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжилд хүрэх зорилт тавиад, тэр зорил­гынхоо үүднээс Мон­голын бизнес эрхлэгч­дийг хамтын ажиллагаа хөрөнгө оруулалтын чиг­лэлээр хамтарч ажилла­хаар урьсан юм байна лээ.

-Таныг Хойд Со­лон­госын их удирдагч Ким Жон Илийн тухай ном худалдаж аваад тус улсад хоригдох дөхсөн тухай хэвлэлүүд мэдээл­сэн. Чухам юу болсон юм бэ? 

-Кесаны аж үйлдвэ­рийн цогцолборыг үзэ­хээр гарсан аяллын замд бид зогсож үдийн хоол идсэн юм. Тэгээд дэл­гүүрт нь тавигдсан бэлэг дурсгалын зүйлсээс би сонирхлын дагуу кино DVD, ном хоёр худалдаж авсан юм. Өөр нэг биз­несмэн өөр нэг ном худалдаж аваад дурсгал болох үүднээс түүн дээ­рээ аялалд оролцсон бүх хүмүүсээр тойруулан гарын үсэг зуруулж бай­сан. Тэгээд автобус хөд­лөхийн алдад манай авто­бусанд орчуулагч бүсгүй орж ирээд биднээс "Та нар дунд ном худал­даж авсан хүн байна уу" гэж асуусан. Би гараа өргөж номоо үзүүлэхэд бүсгүй номыг аван буу­гаад хэсэг хугацааны да­раа эргэж ирэхдээ, "...ууч­лаа­рай, энэ манай их удир­дагчийн ном уч­раас бид дээр нь элдэв юм зурж уу гэдгийг шал­гасан юмаа" гэсэн. Бод­вол "Генералын номыг нэг хүн авсан, түүнийг тойруулж хүмүүс юм са­раачаад байх шиг бай­сан, шалга" гэсэн команд ирсэн байх. Тэгээд "ном худалдаж авсан хүн бай­на уу" гэхэд нь би номоо өгч шалгуулсан нь тэр л дээ.  

-Танай намын өрсөл­дөгч улс төрийн том хү­чин болох МАН-ын Их хурал нэлээд сүр дуу­лиантай болж өндөр­лөлөө. МАН-д болсон өөрчлөлтийг юу гэж харж байна. Нөгөө л хуу­чин М.Энхболд, Ж.Мөнх­бат нар удирд­лагад сонгогдлоо гэх хүмүүс байна. Намын удирд­лага солигд­со­ноор тус нам шинэч­лэгдэж чадах болов уу?

-Энэ асуултад би хариулт өгөх субьект биш. Би АН-ын ЕНБД-ын хувьд МАН-ын их хуралд баяр хүргэж амжилт хүссэн мэндчилгээг албан ёсоор хүргүүлсэн. Хурлын үеэр гадаадад ажлаар явж байсан учраас шинээр сонгогдсон МАН-ын дарга М.Энхболдод хувийн зү­гээс баяр хүргэж амжаа­гүй байна. Харин ЕНБД-аар сонгогдсон Ж.Мөнх­батад твиттерээр баяр хүргэсэн.

-Ер нь сонгуулийн хугацаа дөхөөд ирэ­хээр эрх баригч намын хувьд том нүүдэл бол­дог. Гол өрсөлдөгч нам­тайгаа эвсэх хандлага байдаг. Танай намд МАН-ыг хамтарч засаг барих "урилга" байх болов уу?


-Үгүй л болов уу. Урьд нь эвсэж үзсэн бүхий л оролдлогууд манай намд тийм ч таатайгаар тусаж байгаагүй. Үр дүн нь ихэвчлэн сөрөг байсан. Гэхдээ нэг юм туйлын үнэн. 2012 оны сонгуульд манай нам бүрэн төгс ялаагүй. Энэхүү "дутуу" ялалтын үр дүнг ямар нэгэн байдлаар амсах, магадгүй төлөөс хийх шаардлага ч тулгарч болохыг үгүйсгэхгүй.