ГОЛ БҮХЭН ДАЛАЙД ЦУТГАНА

2009 онд хийсэн "Гол бүхэн далайд цутгана" баримтат киноныхоо бүрэн текстийг блогтоо оруулж байна. ТВ баримтат киноны зохиол хэрхэн бичигддэг форматыг харахыг хүсэгч залууст хэрэг болох буй за. Ардчилсан хувьсгалын өрнөлийн дуулиант хэдхэн жилийн үйл явдлуудын цаана чухам ямар эгзэгэй эрсдэлтэй түүх өрнөж байсныг тухайн үед төрийн ордонд ажиллаж байсан Хүрэлжанцан, гудамжинд байсан Дарь.Сүхбаатар нараар төлөөлүүлж хэв шинжит дүр болгон оруулсан болохоос тэднийг өөрсдийг нь түүхэн үйл явдлын гол баатрууд гэсэн утгаар ингэж зохиомжлоогүйг тунгаана бизээ. 

Macro-close-up 1: бичиг vйлдэж буй гар, бичгийн машинаар цохих vсгvvд: «Онц байдал» зарласан нехцелд шаардлагатай vед эрх олгогдсоноор зевлелийн дарга Ж.Батменх гарын vсэг зурж, нарийн бичгийн дарга тамга дарж баталгаажуулснаар…	(xегжим 1, интершум) субтитр:  1989 он.  Нам засгийн ордон. БНМАУ-ын батлан хамгаалах зевлелийн нарийн бичгийн даргын ерее
Macro-close-up 2:  гар бичмэлээр бичиx гарын хеделгеен.  Дервелжин шугамтай 12 менгений дэвтрийн цаас. Бичигдэх vгс:  Mонгол улсын иргэн …. Би Монгол Улсынхаа Vндэсний эрх ашиг, тусгаар тогтнолын телее еерийн амь нас, хувийн амьдрал энэ бvхнээ vл хайрлан цуцалтгvй тэмцэхээ батлан тангараглаж байна.	(хегжим 2, интершум) субтитр:  1989 он.  МУИС-ийн хичээлийн II байр. 272 тоот ерее
Macro-close-up 1 vргэлжлэх:  xaтуу лац хайлуулах, (шажигнах чимээ) Macro-close-up 2 vргэлжлэх:  бичиг дээр еер еер гар, vзэгний хошуу ээлжлэн гарын vсэг зурах. (хегжим 2, интершум)	Xетлегч за кадрт:  Xоер туйлд хуваагдсан дэлхий ертенц хорьдугаар зууны тегсгелд тулж ирсэн 1989 он. Монгол орны нийслэл Улаанбаатарт маш нууцын xoeр еер зэрэглэлтэй, xoeр eeр утга агуулгатай, xoeр тэс eeр бичиг, хоер еер газарт, хоер еер нехцел байдалд бараг нэгэн зэрэг vйлдэгджээ.
Macro-close-up 1 vргэлжлэх: хайлсан лац дээр тамга дарагдах; (интершум) Macro-close-up 2 vргэлжлэх:  бичгийг нугалан судрын завсар хийх. (хегжим 2, интершум)  судрыг камерийн емне нугалж харанхуйлна.	ТИТР: Цагааны Оюундарийн бүтээл ГОЛ БҮХЭН ДАЛАЙД ЦУТГАНА
Хавтас онгойж zoom-out болоход хетлегч бичиг дэлгэн харанхуйгаас гэрэл рvv алгуур алхан наашлана. Наашилсаар Хvрэлжанцангийн зургаар хийсэн хатуу цаасан дvрийн дэргэд ирнэ. Улмаар камер задрахад наана нь Дарь Сvхбаатарын мен тийм дvр бна. (2 хайчилбарыг хоюул 89, 90-ээд оны зургуудaap хийсэн бна)	20-н жилийн емне маш нууц байдалд бичигдсэн энэ xoeр бичгийн мереер тvvхийн ээдрээ маргаантай сурвалж дундуур эргэн бэдэрвэл их сонин дурсамжуудыг олж сонсоно.  Ямартаа ч ордонд албан есоор бичигдсэн бичгийн эхийг зохиогч нь энэ эрхэм. Нэр нь Хvрэлжанцан. Xарин гудамжинд, тэр vедээ албан бус гэж vзэгдэж байсан негее бичгийнx нь эхийг зохиогч-энэ эрхэм. Нэр нь Дарь Сvхбаатар.
Хvрэлжанцан Cvхбаатар нарын синх:	- 84 онд германаас хеегдеж ирсэн. - 86 онд би Улсын телевлегеений комиссын орлогч дарга байсан.  - Монгол оюутны эвлэлийн vvрийн дарга байсан.  Тэгээд vзэл суртлаар хеегдсен, коммунизмыг муулсан хэргээр… - Тэгээд СНЗ-д ирж Батлан хамгаалах зевлелийн н/б дарга, СНЗ-ийн референт гэсэн албатай, - тэгээд намын ТХ-ны заасан газар, их сvртэй яривал целлегенд ажилласийншдээ би - МАХН-ын тев шалган байцаах комиссын гишvvн гэсэн улс терийн сонгуультай ийм хvн ирж байсан. - хедее шаварчнаар, хетлийн цемент шохойн комбинатад засварчнаар, дараа нь энэ хоер газрын тодорхойлолт гайгvй бсан учраас УБ-т, нийслэлд ажиллаж амьдрах эрх олгож барилгын 3-р ТМС-д мастер багшаар ажилласан.
Ордны хивсэн дээгvvр алхах гутлын хоншоор. Хетлегч за кадрт:	Xvрэлжанцанг БНМАУ-ын Батлан хамгаалах зевлелийн н/б даргаар гэнэт томилогдож, нам терийн ордонд ирж тухлаx veд одоогийн терийн ордон хел хеделгеен багатай байлаа.
Дэлгэрмаа синх:	- УТТ-ны хvн гэдэг чинь ереесее л улаан номертой хар волга унадаг, хэзээ ч ард тvмэнтэйгээ харьцдаггvй, би тэр vеийн ТХ-г санаж бна. Би 82 онд их сургууль тегсчихеед, тэр vед улаан дипломтой орост тегссен хvмvvсийг чинь ТХ-ны мэдэлд авдаг байсийн. Тэгээд УТТ-ны гишvvн Майдар гуайтай анх уулзах гэж ТХ-нд орж байсан. ереесее ордон нам гvм. Тэрvvгээр явдаг ч хvн байхгvй vзэгддэг ч xvн байхгvй, vнэхээрийн тэр vед ТХ бол аргагvй л том коммунист, тэр veийн захиргаадалтын тев байсан гэдэг нь мэдэгддэг л дээ.
Баабар синх:	- Тэр УТТ чинь еерее VX-иар олгогдсон улсаа удирдах эрхтэй байлаа шvvдээ.  МАХН бол улс орныг удирдан чиглvvлэх vvрэгтэй гэж 61 оны VX дээр чинь яг байдаг байхгvй юу.
Гудамжинд алхах гутлын хоншоор.  Хетлегч за кадрт:	Удирдан чиглvvлэгч байсан МАХН-аас vгийг нь дагаагvйдээ банга хvртсэн Дарь Сvхбаатар зевхен сургуулиасаа хеегдеед зогссонгvй, гэрээсээ ч бас хеегдчихеед гутарч явсан цаг.
Дарь Сvхбаатар синх.	Бvтэн 3-н жил ергедел бичээд, намын ТХ-ны хянан шалгахад. Тэгээд 87 оны намар Ламжав, негее алдарт аймшигт Ламжав гэдэг хvн намайг цагаатгасан байхгvй юу.  Энэ хvvхэд хvн алж хvрээ талж ирээгvй бнаа. Энэ хvvхдийг цагаатга. Сургуульд нь буцааж явуул гэж. Би тэр бичгийг аваад маргааш нь тосонцэнгэл нисээд аавдаа аваачиж vзvvлж байгаа юм.  Тэр 3-н жил миний аав надад нvvр егеегvй байхгvй юу. Намайг бол vндсэндээ аав бас давхар хеесен байхгvй юу.  Яагаад гэвэл чи итгэл алдаж хеегдеж ирсэн.  Манайхны удмаас дээд сургуулийн хаалга татсан анхны хvн нь би байхгvй юу.  Тэр тусмаа германд, тэр тусмаа карл марксын нэрэмжит их сургуульд гэж байгаан. Тэр vеийн ойлголтоор. Би аваачаад vзvvлсэн. Аав тэрийг уншихаад, аа за миний хvv aaвынхаа итгэлийг алдаагvй юм бна гээд минии толгойг vнэрлэхэд би ингэсэн байхгvй юу.
Хетлегч дарь сvхбаатарын хайчилбараас нааш алхсаар ирж Баабарын хайчилбарын дэргэд очно. (87 оны зургаар хийх)	89 оны eнеех aлдарт бичгээ vйлдэхээс 2 жилийн емне буюу 1987 онд Дарь Сvхбаатарыг ийнхvv  огшиж oмогшиж явахад, тэртээ Москвад аспирантурт сурч байсан Бат-Эрдэнийн Батбаяр хэмээх энэ залуу Баабар хэмээх нууц нэрээр огт еер ажил хийж байлаа.
Баабар синх:	Би чинь 87 онд тэр бvv март гэдгииг чинь бичээд. Би ч уг нь бичгийн машинтай л даа. Гэхдээ манай авгай бас аспирантурт байсийншдээ.  Жижигхэн ереенд хоюулаа суудаг.  Тэгээд ямар бичгийн машин тачигнуулаад байлтай биш. Тэгээд гараараа дармалаар бичээд. Тэгээд нааш нь найзууд руугаа явуулсийн.  Тэгсэн манай батсvх гээд найз шу мэдээллийн тев. Тэнд негее анхны хеrох xvрээд ирчихсэн, тэрэн дээрээ мань хvн шене ирж хэвлэж анх тарааж эхэлсийн байна лээ.
Отгонжаргал синх:	- Хамгийн их хvн байдаг vйлдвэр комбинат ч юмуу их сургууль ч юмуу тийм газруудаар енеедер биш бол маргааш гэж байхгvй, цаг хугацаа биднийг хvлээхгvй гэх мэт бичиг наалдуулаад явж байсан.
Xeтлегч 1987 онд гадаадтай эдийн засгаар харилцах газрын байшингийн гадаа байна.  (Ялалтын талбайн хажуугийн өндөр байр)	Баабарын гар бичмэл Москвагаас Монгол руу ирж тараагдаж эхэлсэн 1987 онд энэ харагдаж байгаа байшинд хожмоо МУ-ын анхны еренхийлегч болсон Пунсалмаагийн Очирбат хэмээх 40-н хэдтэй нэгэн залуу албан тасалгаагаа денгеж солиод, ид нvvдэл суудал хийж байлаа.
Хайрцаг сав зеех ширээнээс бичиг цаас хураах гэх мэт деталиуд удаашруулсан хэлбэрээр (nat sound) За кадрт Очирбат синх:	87 онд манайд бvтцийн еерчлелт хийгээд,
Очирбат синх оn camera vргэлжлэх:  Дvрс: Ордны дотор	Гадаадтай э/з-ийн талаар харилцах улсын хороог, дээр нь гадаад яамыг, тэгээд материал тех хангамжийн улсын хороо гэж байсан, энэ гурвыг нийлvvлээд э/з гадаад хангамжийн яам гэдгийг 87 онд байгуулаад тэрний сайдаар намайг томилсийн.  Улс терийн талаасаа намын тев хороонд асуудлаа шууд оруулдаг, тэр тх-ны гишvvн нь засгийн газрын гишvvн байдаг тийм хvн байлаа.
Дүрс: Бvv мартыг нааж тарааж байх vеийн кино хроник, интершум	Тэр vедээ халдашгvй дархан байсан бусад нам терийн удирдлагуудыг бодвол Очирбат арай аядуу, хээ шаа багатай байснаас ч тэр vv гудамжинд мэр сэр тараагдаж байсан тэдгээр ухуулах хуудсууд сайдын албан тасалгаанд ч саадгvй нэвтэрдэг байж.
Очирбат синх:	- Манай яамны залуучууд одоо энэ баабарын ном энэ тэр vед чинь зvгээр нэг  машиндсан юу л тардаг байлаа ш дээ.
Баабар синх:	- Их сургууль дээр анхны компьюторууд ороод ирчихсэн байсан байгаан.  Тэрийг нь хариуцдаг xvн нь улаанхvv, тэр шивж хэвлэдэг,
Очирбат синх:	- тэгээд над авчирч егне.  Уншуулна.  Мэд сахь, тэгэхгvй бол сенене гэх мэт хурц хурц нэртэй агуулгатай юмнуудыг чинь уншуулна.
Баабар синх:	- самиздат гэдгийн ш дэ тэр нууцаар тараадгииг чинь.  Одоо би бол 76, 7-н оноос самиздатаар занималдсиймуу даа.
Хетлегч харанхуй студид шаланд дээр хеглесен цаасан дунд алхана.	- Баабарыг элдэв эсэргvv зvйлс бичиж нууцaap тараадаг ажлынхаа ид гарааг эхэлж байсан 70-аад оны сvvлч гэдэг дэлхийн социализмын хувьд хямралын эхний шинжvvд илэрч эхэлсэн ve байж.
Гомбосvрэн синх:	- За энэний хамгийн тод илрэл нь тэр Польшийн хэрэг явдал байдаг л даа. Солидарность гэж,
Дvрс: Польшд ернесен солидарностийн хеделгеенийг харуулсан хроник, эсвэл фото, эсвэл манай энд мэдээлж байсан сонины хэсэг гэх мэт дvрс. Бослогын интершум
Баабар синх:	- Польшд 14 сая албан хаагч ажиллагсад байдаг. Тэрний 10 саяыг нь нэгтгэчихсэн бсан байхгvй юу. у/т-ийн аймшигтай том хvч гараад ирэхгvй юу. Тэгээд тэрнээс чинь болгоомжлоод бусад орнуудыг улам чангалчихсан байсийн ш дэ.
Гомбосvрэн синх:	- За негеетэйгvvр социализмын гол хvч болж байсан дотоодын ернел хегжлийн байдлаар их харагдаж эхэлсийн байгаан, энэ явдал. Тэр нь хожим еерснее зогсонги байдал гэж нэрлэсэн тийм явдал тэнд ернеж байж.
Очирбат синх:	- Бид нар ер нь vндсэнсээ хий эргэчихжээ. Vндсэндээ л нэг л байрандаа л байгаад байна. Дэвшил алга, хегжил алга, еселт алга.
Гомбосvрэн синх:   Горбачевын илтгэл тавьж байгаа фото.  Илтгэлийн sound-bite (радиогоос авах)	- тэгээд 85 онд горбачев гэдэг харьцангуй залуу хvн гарч ирж улс орныхоо байдлыг шинэ нvдээр харж ер нь еерчилж шинэчлэхгvй бол болохоо байсан байна гэсэн дvгнэлт хийсэн л дээ.
Баабар синх:	- горбачевын престройкаг чинь хvлээж авсан газар байдгvйн шдэ. Чех хvлээж авдаггvй, герман таг эсэргvvцээд, болгар vхэж уурлачих гээд, польшийн байдал чинь их хэцvv болчихсон, унгар бол жаахан харах маягтай, ийм бсан.  Аа манай энд чинь болохоор хvлээж авахаа ч мэддэггvй, хvлээж авахгvйгээ ч мэддэггvй, тэгээд л еерчлен байгуулна гэдэг, юу еерчлен байгуулах гээд байгаагаа мэддэггvй нэг тийм хэдэн дарга  нартай болчихсон байсан.
Oтгонжаргал синх:	- ереесее л орост ямар хурал болно, манайд бас болоод, асуудлыг монгол шийддэггvй, хойно шийддэг болчихсон бсан.
Баабар синх:	- одоо ухаа нь ЗХУ-ын КНТХ чинь ингээд сайхан юмыг нь заагаад егчихлее гээд л дагаад давхичихдаг байсан чинь энэ удаа юугаа дагахыгаа, тэр байтугай тэд нар чинь еерсдее мэдэхгvй байсийн шдэ. Горбачев еерее мэдэхгvй бсан.  Еерчлех л хэрэгтэй бдаг, юугаа еерчлех естой юм бvv мэд. Энэ чинь нэг есондоо тупикэнд орчихгvй юу, юм нь тулчихгvй юу.
Хетлегч Дарь Сvхбаатарын хайчилбарын хажууд зогсоно.  Камер харанхуйлна	Hамaac албан есоор цагаагдсан оюутан Сvхбаатар 1988 онд дахин сурах эрхээ олж аваад багшийн их сургуульд элсээд удаагvй байсан цаг. Нийгмийг хэрхэн еерчлех тал дээр нам засгийн удирдагчид шийдвэртэй хариулт егч нэг л чадахгvй алгуурласаар байсан нь сэхээрэлт хvн бvрийн сэтгэлийг шаналгаж байлаа.
Дvрс: close-up.  цагаан орон дээр тааз ширтэн хэвтэх залуугийн деталь: дэрлэсэн гар, бодлогоширох нvд, тамхины утаа гэх мэт За кадрт бодол. (бага зэргийн цуурайтай)	- Энэ дээд дарга нар ч нийгмийг еерчлехгvй нь. Престройка эхэлчихээд зендее удлаа. Бусад улс орнууд ид бужигнаад ирлээ. бид л хоцрох нь. Яах вээ байз…
Дарь Сvхбаатар синх: Cut-away:  Лениний боть, ишлэл	Нэг едер ингээд хэвтэж байсан чинь кванжугийн бослого, оюутан гэсэн чинь сэртхийгээл явчихгvй юу. Хvvш оюутнуудыг хеделгее. Тэгэхийн бол енеедрийн оюутан, маргаашийн сэхээтэн. Энэ нийгмийг еерчлех хvмvvс бол оюутан. Оюутныг яаж хеделгехев, ленин багшийн vг. Сонин бол хамгийн том зэвсэг мэвсэг гээд тэрийг бас тогтооцон, барьцан. Тэгээд би чинь догдолсоор байгаал аж ахуй дуусаал хичээл цугласан эхний едер багшийн дээдийн утга зохиолын нэгдэл 4 дэх едер хичээллэнэ гээд зар гарчихсан. Орсон едрее тойроод шvлэг уншихад миний ээлж ирэнгvvт нь уучлаарай би шvлэг мvлэг нээх сайнгvй ээ, жаахан сонирхдгийн. Би гэхдээ шал еер юм ярих гэсийн. Сонин хийе. Нэрий нь хvртэл бодчихсон. Цагийн толь гэж нэрлэе. Ингээд бvгд зевшеереед би эрхлэгчээр сонгогдоод ингээд манай дашдамба, бехбат, негее муу бvрнээ мvрнээ, манай батжаргалын одгэрэл, ингээд бид нар нэг сонин хийгээд эхний дугаарыг нацагдоржийн терсен едреер 11 сард гаргасан.
«Оюутнууд бол нийгмийг хеделгех хvч. Та нар маргаашийн улс орныг авч явах сэхээтнvvд…» гэх мэт vгсийг бичгийн машинаар олон давхарласан хортой цаасан дээр тод гаргах гэж дахин дахин чанга чанга цохих дvрс. Close-up, nat sound. Камер задрахад хетлегч нааш алхсаар Элбэгдорж, Бат-Vvлийн хайчилбарын дэргэд ирнэ:	Oюутны цеехен хvрээнд бичгийн машинаар хэвлэгдэж тараагддаг байсан ухуулах хуудас маягийн шахуу энэ сонин ердее 3-н дугаар гараад хаагдаж байх тэр цаг vед Багшийн дээдийн утга зохиолын нэгдэлийн цугларалт дээр Улаан од сониноос дэслэгч цолтой хэмээх энэ залуу ирж тэдэнтэй нийлдэг байж. Нэр нь Цахиагийн Элбэгдорж, eдгее МУ-ын еренхийлегч.  Эдгээр залуусыг НАХЯ байнга даган мердеж байсан ч, тэд зохиолч Эрдэнийн xvv Бат-Vvл хэмээх энэ залуу шиг баригдах vйлдэл хараахан хийгээгvй байж.
Баабарын синх: Бат-Vvлийн Шинэ Vеийнхний зураг	Бат-Vvлийн бvлгийнхэн чинь 88 онд хотоор ухуулах хуудас нааж явж байгаад баригдаад, БатVvл чинь ажлаасаа хеегдеед тэгээд бас Жамсранжав гуай энэ тэр байсан, гайгvй л хандсийн бна лээ л дээ. Дахиж битгий тэгээрэй гээл тавьчихсийн бна лээ.  Бат-Vvлийн юу гэдэг чинь бол хамгийн анхны улс терийн зохион байгуулалттай дугуйлан юм шvv дээ.
88 оны vйл амьдралыг харуулсан дvрс Хетлегч за кадрт:	Дээд тvвшнийхний хэт алгуурал vнэндээ НАХЯ-ныхныг ч ажил хийхэд тевегтэй болгож байсан байдаг.  Урьдын адил баривчлаад залхаагаад байх хэцvv, бас еегшvvлээд байх ч аргагvй. Еренхийдее vйл явц хяналтаа алдахад хvрээд байсан тэр vе бол 88 оны тегсгел байлаа. Дэлхийн социалист системийн хямралд гарц хайж зарласан еерчлен байгуулалт ернеед 3 дахь жилээ vдэx гэж байв.
Хvрэлжанцан синх: 88 оны 5-р бvгд хурлын бичлэгээс. Интершум, алга ташилт	Престройкийг 1988 оны 12-р сард МАХН-ын ТХ-ны 5-p бvгд хурлаар авч хэлэлцсийн. ЗХУКН, горбачев престройка гэж юм гаргаад зевлелтийн ард тvмэн болон бусад херш орнуудын ард тvмэн их сайхан хvлээж авч бнаа, тийм учраас манайх ч гэсэн энийг хvлээж авах хэрэгтэй, манай эдийн засаг их зогсонги бна, тевлерсен телевлегеет эдийн засаг гэдэг чинь ереес олигтой болохгvй бна гээд ийм шvvмжлээр МАХН-ын 5 бvгд хурал эхэлж ярьсийн. - 5 бvгд хурал эхэлж ярьчихаад хурал дууссаны дараа маргаашнаас нь алгуурласан.
Vнэн сониноос шvvмжлэлийн аястай ганц нэг vгнvvдийг close-up aвсан монтаж, хегжимтэй.  За кадрт	Бvгд хурлын дараа нэлээн том юм болно гэж хvлээж байсан сэхээтэн залуус, сэтгэгчид, багш оюутнууд нам засгийн дээд yдирдагчдынхаа хэт алгууралд дургvйцэн, энд тэнд хэсэг бусгаараа цуглаx нь бараг л жирийн vзэгдэл болж нийгмээ, удирдлагуудаа шивэр авир хийн шvvмжилж, намын тев хэвлэлvvдэд яагаад ч цензурийг давсан гэмээргvй хурц хурц нийтлэлvvд дугаар алгасахгvй гарч байлаа. Ингээд яах ийхийн зуургvй 89 он гарчихав.
Лу Болд синх:	- За яг 1989 оны эхээр Монголын оюутны холбооны 2-р чуулган гэж хуралдсан.
Сvхбаатар синх:	- оюутны чуулганыг намын ТХ-ны УТТ-ны орлогч гишvvн НТХ-ны vзэл суртал эрхэлсэн н/б дарга Балхаажав гуай удирдаж бсан.
Лу Болд синх:	- Энэ чуулган дээр оюутнууд анх удаагаа vгээ челеетэй хэлж, оюутны байгууллагынхаа удирдлагыг шинээр сонгож ер нь бол шинэ залуу vе терж бна гэсэн томоохон мессеж бол тэр чуулганаар анх гарсан.
Сvхбаатар синх:	- Тэгээд оюутан сvхбаатар гараад vг хэлсэн.  Энэ нийгмийг еерчилж горбачевын еерчлен байгуулалттай хел нийлvvлж явах естой гэж бид нар ингэж бодож байсийн. Яагаад хааж байгаан, юу нь болохгvй байсийн. Тэгсэн чинь балхаажав гуай vг хэлчихээд индэрээс буух гэсэн чинь - хеее. Оюутан сvхбаатар тvр байж байгаарай. Оюутнуудаа, эрхэм телеелегчид ее. Би хариултыг нь газар дээр нь егчихье гээд босоод, за оюутнуудаа му цаас vйлдвэрлэдэггvй. Цаасыг валют гэдэг юмаар гадаадаас худалдаж авдаг. Валют гэдэг vнэтэй. Цаас vнэтэй. Тэгэхээр энэ оюутны хvсэлтийг би дор нь хариугий нь хэлчихье. Залуучуудын vнэн гэж сонин байгаа. Тэнд оюутан гэдэг нvvр нээгээд та бvхэн челеетэй vзэл бодлоо илэрхийлж болноо гэсэн хариулт хэлж байгаа байхгvй юу. Энэ хариулт биш байхгvй юу. Хеерхий балхаажав гуайн буруу биш ш дэ.
Хетлегч гэрэл даган алхсаар Ламжавын 89 оны зургаар хийсэн хайчилбар дээр хvрч ирнэ.	Монголд ийнхvv энд тэндгvй бужигнаж байхад Баaбарын сурч байсан Москвагийн их сургуульд Монгол Улсын Их сургуулийн физик математикийн багш мэргэжилтэй Ламжав гэх энэ эрхэм Москвад зочилсон байдаг.
Баабар синх: Ламжав Улаанхvv нарын фото	Гурван сарын билуу 6 сарын билуу курсэд очсийн. Ламжав багш чинь тэгэхэд 50 хvрчихсэн нээх гое биетэй, их залуу харагддаг тийм хvн байсийн. Тэгээл бид нар гайхаал, энэ 50 хvрцийн гэнэлээ шдээ гээл … тэгээд тэнд чинь 89 oнд чинь асар их цуглаан болдог байлаа ш дэ. Елцин эд нар чинь жагсаал. Миний нехер чинь тэнд бvх цуглаанууд дээр очдог, бvx бичиг баримтыг цуглуулдаг, тэгээд ламжав гуай тэр хайд парк гээд москвагийн их сургууль дээр гардаг байсан тэр самбар их таалагдахгvй юу. Тэгээл энд ирэнгvvтээ их сургуулийн 1-р байрны 2 давхарт хайд парк байгуулаад хаяхгvй юу. Тэгээл тэнд чинь шvvмжилсэн юмнууд бичээл. Тэгээл тэрэн дээр нь ламжав улаанхvv 2 дээр улсууд цуглаал. Тэгээд аль хэдийний бvлэг байгуулагдчихсан байсан байхгvй юу.
Москвагийн дvрс. МУИС-ын хичээлийн 2-р байр Хетлегч за кадрт	Ламжав багшийг Москвад курст сурахын хажуугаар жагсаал цуглаан судлаад, монголдоо буцаж ирж арай амжаагvй явaхад энд МУИС-ийн хичээлийн 2-р байранд бас нэг хэсэг багш нар цугладаг байж.
Дэлгэрмаа синх: Малыш, Зориг нарын дvрс	За би тvvхэн том гэрч гэе даа оролцогч гэхээсээ илvv.  Тэгээд бид нар криминалистикийн лабраторид хичээл тарсны дарaа цугларч, анхны нууц бvлгэмvvд манай их сургуулийн xуулийн тэнхимийн криминалистикийн лабраторид, лабраторийн эрхлэгч нь одоо энэ малыш энхтvвшин байсан. Тэгээд тэр анхны клубууд байгуулагдаж бсан. Зоригийн удирдлага дор. Тэгээд яах аргагvй манай зоригийн хувьд бол тэр оюуны их том уурхайн залуу багш нарын едеегч, vнэхээрийн лидер гэдэг нь харагдаж бсан.
Цаг ve залуучууд нэвтрvvлгийн дvрс, хроник
С.Баяр синх:	- Хэвлэлийн клуб, парис клуб гэдэг байсийн. Тэрэн дотроо бид янз янзын сэдвээр ярилцдаг болж эхэлсэн. Зэ тэгээд vнэн сониноос гэхэд одоо энэ талийгч балдорж,
Дэлгэрмаа синх:  Фото: Балдорж, сонины холбогдох хэсэг	- Балдоржийн бичсэн далай ээжийг цаазын тавцнаа аваачихгvй ээ гэсэн vнэн сонинд гарсан их том нийтлэл байсийм да. Негее зевлелтийнхен хевсгел далайд фосфоритийн vйлдвэр байгуулах гэж бна гэдгийг эсэргvvцсэн.
С.Баяр синх:	- за тэгээд орлогч эрхлэгч менхбаатар гуай гээд их сонин сонин санаа дэвшvvлж чаддаг, ер нь нэлээн тийм иргэний идэвхтэй байр суурьтай улсууд. ТB-д л гэхэд одоо олон хvн байсоон. Алтай золжаргал гээл.
Баабар синх:  Цаана нь хонх хамтлагийн «Албан тасалгааны цонхоор» дуу явна.	- oдоо би санажийна. Ирээд л ингээд сонссон чинь радиогоор цогтсайханы дуу яваад. Негее албан тасалгааны цонхоор монхоор гэдэг чинь ереесее зvгээр л радиогоор яваад байдаг. Гайхаад, гvйээ энэ одоо яахаараа радиогоор явдаг бнаа гээд…
С.Баяр синх:	- энэ сэтгvvлч Алтайтай хамтраад цаг vе гэдэг нэвтрvvлэг хийж бсан. Одоо санахад ур чадвараараа жаахан тааруухан, гэхдээ ер нь бол тв-д ороход хуучин бол заавал нэг цаас барьж ордог байлаа ш дээ, юу ярихаа еренхийдее хянуулчихаад ордог. Тэгэхэд бид ямар ч цаасгvй ярьж эхлэе, санасан бодсоноо хэлье, амьдралд сонин юм юу бна, за болохгvй юм юу бна, гэдэг тал дээрээс нь хийж бсан. За энэний хажуугаар э/з-гчдын клуб гэж байгуулагдаж бсан байдгийн.
Да.Ганболд синх:	- тэр veд баар сав, клуб энэ тэр гэж байсангvй, тэгээд гол телев нэг нэгнийдээ юмуу эсвэл ажил тарсны дараа ганц хоер албан газруудын байр саваар явж уулзаж санал солилцож байж тэгээд клуб байгуулж, тодорхой сэдвvvдээр ярилцдаг бсан.
Хөтлөгч:	Энэ бvx ил далд клубт ернедег шvvмж ярианы гол бай нь явж явж эцэстээ шинэчлэлийг удаашруулаад байгаа УТТ-ныхоноос гадна, биднийг далан жил далдаас удирдаж, эрхшээлдээ бvрэн оруулаад байсан Зeвлелт улс болж таардаг байв.
Дэлгэрмаа синх:	- манайх шиг тэгж нутаг дэвсгэртээ зевлелтийн армийг байршуулж бсан улс байхгvй, манайх шиг ингэж байгалийн баялгаа хамгийн хямд тесер vнээр егч байсан тийм тvvхтэй орон байхгvй, тэр систем дотроо.
Дарь Сvхбаатар синх:	- брак хонь, нэгдлийн брак хонь 80 тег байлаа. Би тэрнийг сайн мэднэ. Би хедее ессен учраас. Тэгэхэд эр хонийг 6-н тегрегеер vнэлж орос авдаг байсан байгаан. Миний аав сайн жолооч, сайн цалин авдаг байлаа. Биднийг елсгеегvй, дааруулаагvй. Жил болгон идшиндээ 2000 тегрегеер шар хvнсэндээ гаргадаг бсан. Нас гvйцсэн сайхан шар дунджаар 2000 тегрегний vнэтэй байхад ЗХУ монголоос шарыг амьдаар нь 36 тегрегеер vнэлж авдаг бсан. Энэ бол мелжлег, энэ бол дээрэм.
Хетлегч харанхуйгаас наашилсаар ЗХУКН-ын бэлэгдлийн хайчилбарын дэргэд ирж зогсоно. Тэгснээ наашлаад жижиг ширээн дээр тавьсан сэтгvvлийг барьж авна. Тэр нь эхо планета бна.	Ярих тусам, эргэцvvлэх тусам хvн болгон л, яагаад бид Зевлелтийн эрхшээлд байгаа юм бэ, яагаад бид еерийн эх орондоо байж ингэж мелжvvлж, ингэж дорд vзэгдэж байгаа юм бэ. Яагаад! гэх хариулт нь тодорхойгvй хеверсен асуултуудад тулж очдог байв. Гэтэл негее талаас Зевлелтийнхний егсен ах дvvгийн тусламжийн ихийг vгээр тоочиж барахгvй хvмvvс ч олон байв. Монголд баригдсан бvxий л бvтээн байгуулалтууд зевлелтийнхний гараар боссон болохоор нам засгийн томчууд vнэндээ еедеес нь серж чаддаггvй байж. Гэтэл нэг еглее тэдэн дундаас нэгэн сайд енеех зевлелтийн ax дvv нарын егсен бэлгийн морины шvдийг тоолж. тэгээд бид чинь огт шvдгvй, есеж vржих найдваргvй юмнууд авч байсийм бна гэдгийг илчилж. Ноен сайд vvнийгээ ядаж монголынхоо хэвлэлд ч биш, бvр зевлелтийн еерийнх нь тев хэвлэлvvдийн нэг болох Эхо планетад биччихэж. Энэ бол тэр vеийн гадаад э/з хангамжийн яамны сайд байсан Очирбат байлаа.
Oчирбат синх:	Ер нь одоо энэ монгол зевлелтийн эдийн засгийн харилцааны vр ашиг их доогуур бнаа. Одоо энэ чинь 150 жилийн цаана ертгее нехех ийм vр ашигтай vйлдвэрийг монголд барих ер нь ямар хэрэг бнаа. Жишээлбэл одоо тосонцэнгэлийн модны vйлдвэр гэхэд чинь л 120 жил ажиллаад ертгее нехехгvй, тэгээд л одоо хангайн нурууны бvx модыг хяргаж дуусаал тэгээд vр ашгаа телдеггvй херенге оруулалтаа нехеж чадаагvй байдаг ийм vйлдвэр ер нь ямар хэрэгтэй юм бэ. Шувуун фабрик 150 жилд ертгее нехех ийм фабрик барих ямар хэрэгтэй юм ч гэдгиймуу. Дарханы автомашины засварын vйлдвэр мен л 100-aaд жилийн дараа ертгее нехне. Ийм vр ашиггvй vйлдверvvдийг бариад бид нар одоо зху-ын ах дvvгийн cэтгэл харамгvй тусламжаар МУ хегжиж бна гэж ярих ямар vндэс бнаа.
89 оны намрыг харуулсан гудамжны жирийн амьдралын хроник.	Ингээд хямарч байсан социалист системээ еерчлен байгуулахаар ярилцаж энд тэнд нийлж цугладаг байсан залуучууд маань Горбачевын уриалснаар ил тод илэн далангvй ярих тусам еерсдийнхее ЗХУ-ын эрхшээлд ямархан их орчихсон байгаа vнэн терхее улам тод харах болж, vндэстнээ зевлелтеес тусгаарлах, москвагаас хараат бус байх гэсэн vндэсний vзэл нь давамгайлаад ирж. Ингэж байсаар 89 оны намар орой болж, Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлээс зохион байгуулдаг телевлeгеет арга хэмжээ тулж иржээ.  Энэ нь Залуу уран бvтээлчдийн улсын 2-р зевлегеен байлаа.
Хүрэлжанцан синх:	- Залуу уран бvтээлчдийн улсын зевлегеен гэж хувьсгалт нам, эвлэлийн тев хороо энэ тэр хамтарч байгуулсан. Энэ зевлегеенд тухайн vеийн утт-ны гишvvн бсан намсрай гуай vзэл суртал хариуцсан байсан балхжав гуай эд нар бол их нааштай хvлээж авч дэмжиж бсан улсууд байгаа юм.
Сvхбаатар синх:	- залуу уран бvтээлчдийн зевлегеений емне 7 хоног уран бvтээлийн нэгдэл холбоодын едер гэж болсийн. Энэ 7 хоногийн нээлт МЗЭ-ээр эхэлсэн. Харамсалтай нь зохиолчид их мелгер болсон. Зохиолчид коммунизмаа магтан дуулаал енгерсен. 7 хоногийн тегсгелд киноны уран бvтээлчдийн едерлег таарлаа, хуваариараа.
Беегийн цам цамнах xроник маягийн хуучин бичлэг болгох. Nat-sound
Сvхбаатар синх:	-Нээлт нь Равдан жvжигчин беегийн хувцас емсеед хэнгэрэг цан бариад гарч ирж байгаан.
Бее хэнгэрэгээ дэлдэx:  «сэр сэр сэр, монголын ард тvмэн сэр сэр»
Сvхбаатар синх: Дүрс:  Элбэгдорж фото	Тэгэнгvvт бид нар чинь хеерчихне биз дээ. Тэр хооронд архитектор барималчид энэ тэр гээд улсуудтай нэлээд танил болчихсон, негее ярьдаг юмаа ярьдаг. Тэгээд тэрэн дээр чинь бид нар ч естой дураараа чалчлаа даа. Тэнд би элбэгдоржийг урьж авчраад, элбэгдорж бас тэнд vг хэлээд. Бас дажгvй нормальны vг хэлчихсэн. Манай элбэгээ чинь бас нэлээн эрт нvvр нь хагарчихсан хэлэмгий тийм хvvхэд байсийн.
Хетлегч зураач Орхоны урланд	7 хоногийн турш vргэлжилсэн уран бvтээлийн эвсэл холбоодын едерлегийн vеэр едер бvр уулзаж еерчлелтийн тухай хэлэлцсэн залуусаас vзэл бодол нийлсэн хэд нь тасарч зевлегеен эхлэхийн яг урд орой энэ байшингийн нэг давхарт зураач Орхоны энэ урланд цуглажээ.
Сvхбаатар синх:	- За энэний vр дvн. Еерийн гэсэн байгууллага байх естой, энэ еерчлен байгуулалтыг хийх. Энэ байгуyллагаа нэрлэе гээд, нэрээ дэвшилтэт залуусын эвсэл гэж тогтоод, маргааш зевлегеений индэр дээр яг саяын хэд хоногт ярьсан зvйлсээ зоригтой ярина шvv, тэр тэр тэр сэдвээр гээд ингээд тохирчихгvй юу.
Баабар синх:	- Хэзээ ч монголд гарч байгаагvй шvvмжлэлийг ил задгай тэр хурал дээр чинь шvvмжлээд
Хетлегч дугуй зааланд	Халуун, бас хатуухан шvvмжлэл энэ танхимд урьд нь хэзээ ч байгаагvйгээр тэр гурван едерт ернеж байж.  630 телеелегч оролцсон гэсэн албан есны дvн байдаг. Tэд хэсэг бусгаараа уулзаx залуусыг  хуралдааны явцад анзаарч байсан ч, Ардчилсан Холбоо гэж хожмоо нэрээ еерчилсен нэгэн байгууллага юу юугvй байгуулагдax болсон зарыг зевлегеений индэр дээрээс сонсоно гэж санаагvй байж.
Сvхбаатар синх:	Тэгсэн чинь 630 телеелегч залуучуудын соелын тев дvvрэн телеелегч яг негее юуны емнех тэнгэр билээ, борооны емнех тэнгэр гэдэг шиг ялаа дуугарах шиг чив чимээгvй болсон. Надад тийм сэтгэгдэл терсен. Vнэхээрийн олон хvн дараа нь хэлдэгийн. Гvрбазар хvртэл хэлдгийн. Тэгснээ л аадар шиг нижигнэтэл бvгдээрээ алга ташсан.
Хөтлөгч корридорт:	Хурлын завсарлагаанаар Элбэгдорж, Сvхбаатар, Амарсанаа тэргvvтэй хэсэг нехед хурал удирдаж байсан Нaмын ТХ-ны УТТ-ны 3-н гишvvнийг яг энэ коридорт явж байхад нь шууд тулж очсон байдаг.
Коридорын цаанаас гое xap гуталтай гурван хvн алхаж яваа хелийн дvрс.  Цэрэг гуталтай, муухан гуталтай хэсэг хел ирж тэд уулзаж буй мэт зогсоцгооно. За кадрт ернех яриа:	-          Намсрай гуай, Балхаажав гуай, Алтангэрэл гуай, та нартай тvр уулзаад хэдэн vг хэлэх гэсийн. -          За -          Ta бvхэн ард тvмний амьдрал дунд орж vзээч. Ард тvмэн, залуучууд юу хvсч байгааг мэдэрч байна yу -          За та нарын юу гэх гэж байгааг мэдэж бна. -          Ер нь хvрээлэлдээ ороод  л явсан нь дээр байдгийм даа. Шинэчилж еерчилж бна гээд гэрээ нураачихваа.  -          Гэхдээ залуучууд та бvxний санаачилгыг бид дэмжинээ. Өөрчлелтийг та нар л хийнэ. Өөр хэн хийхэв. (гурван хел цааш алхана)
Дэлгэрмаа синх:	- Мэдээж хэрэг тэр УТТ-ны тэр том хvнийг одоо манай залуучууд, залуучуудын соелын тевд аваачиж, нийгмийг шинэчлэе еерчлее гэдэг бол тvvнээс улбаалж енее нууц бvлгэмvvд маань их зориг авсан юм шиг байгаа юм.
Сvхбаатар синх:  Дарга байрын хvний камерын емне сандлаасаа босон цааш эргэх хелстэй нуруу	- Тэгээд 20-оод залуу хегжим бvжгийн урд цуглалуу, яалаа. Хамгийн тvрvvн намын тvvxийн институтын захирал зардыхантай уулзлаа. Бид нар одоо ингэмээр бна, та одоо намын тvvхийн хvний хувьд, эрдэмтний хувьд юу гэж бодож бна. Зев, за ашгvй, за баярлалаа. Дээд шvvхийн дарга Ренчин дээр орлоо. Шууд залгаад. Ренчин гуай биднарын vгийг сонсож сонсож байгаад, амарсанаа тэгэхэд протокол бичдэг байсийн, босоод пиджакаа тайлаад бид нарын дундуур алхахгvй юу. Тэгсэн араас нь харсан чинь нуруу нь хелерчихсен, цамц нь нуруундаа наалдчихсан. Тэгээд эргэж суудалдаа сууснаа за залуучууд зев, та нар хийхгvй бол хэн хийхэв.
Бямбасvрэн синх:	- тэгээд 89 оны 11 сарын 23-нд шиг санадагийн. Элбэгдорж, дарь сvхбаатар 2 ирж уулзсан л даа. Ер нь ардчилсан холбоо байгуулах гэж байгаа бид нар. Ийм бодолтой бна гээд. Би зевее, нийгэмд олон ургалч vзэл бий болоход хэрэгтэй гээд бид нар тэгж яриад тарж бсан.
Хөьлөгч:	Холбоо байгуулахаар зориглосон залуус бараг едер бvр уулзаж анхны цуглааныхаа тухай, тvvнийг хэрхэн яаж зохион байгуулах тухай терел бvрээр хэлэлцдэг байж.  Залуу уран бvтээлчдийн зевлегеенд хедее орон нутгаас ирж оролцсон зарим нехдvvдтэй холбоо тогтоож, хот хедеед нэгэн зэрэг нэг едер сvрт жагсаал зохион байгуулья гэсэн санаа ч гарч.  Гэвч нэгдсэн зохион байгуулалт хараахан бvрдэж чадаагvйн улмаас 12 сарын 10-ны едер зэрэг хийгдэхээр яригдаж бсан жагсаал Ховд xoтод 3 хоногийн эрт эхэлж, багшийн сургуулийн багш оюутнууд Aрд Аюушийн талбайд жагссан байдаг.  Яг тэр едер нь МУИС-ын хичээлийн 2-р байрны 272 тоот ереенд АХ-г байгуулсан13-н хvн цуглаж 3 хоногийн дараа хvний эрхийн едреер болох анхны цуглааныхаа емне удирдагчаа сонгохоор санал хурааж байлаа.
Санал тоолж буй тоглолт:	(xуулиастай цаас задлан тоолох хvмvvсийн гар. За кадрт жvжигчид) - Бошигт гэсэн нэртэйг нь ийшээ, за зориг гэж бна, энхтvвшин, - Энэ бас бошигт гэж бна. - Aa за, ийшээ тавьчих. - зориг, бошигт - За тоол доо, Бошигт гуайд ирсэн саналыг толчих. Хамгийн олон нь юм бна. - нэг хоер гурав…(бошигт гэж бичсэн цааснуудыг тоолох) 7-н санал бна. Дараа нь зориг, энхтvвшин 2-т 2,2 санал егсен бна.
Сvхбаатар синх	Тэгсэн Бошигт гуай за би ереесее болохгvй, би хойно байя. Та нарын ард байя. Тэгэнгvvт
Тоглолт vргэлжлэх	(тvрvvний задалсан цааснуудыг хумьж цэвэрлэн ширээг челеелех гарны vйлдлvvд. За кадрт жvжигчид) - За тэгвэл 2, 2 санал авч удаалсан санжаасvрэнгийн зориг, малыш энхтvвшин 2 дээрээ дахиад санал хураачих уу - тэгье, тэгье. - за тус тусдаа сонгох хvнийхээ нэрийг бичиж нугалаад ийшээ хийнэ шvv (малгай ч юмуу нэг юм байх) (нэр бичиж байгаа гарны деталиуд, цаас нугалж малгайд хийх деталиуд)
Сvхбаатар синх vргэлжлэх	Зориг дээр 7-н санал, энхтvвшин дээр 6-н санал. За зоригийгоо ер зохицуулагч гээд нэрлэчихье. Бид нар негее дарга марга гэдэг vгнээс их зугатаадаг ve байлаа шдэ. Тэгээд хайсаар байгаад олсон vг нь зохицуулагч гэдэг vг. Малышыгаа дэд зохицуулагч гээд нэрлэчихье. Тэгэх vv, батлах уу?  За бид хэд еерсдее тэргvvлэгчид.
Дүрс: Зориг фото. За кадрт:	Ингэж Санжаасvрэнгийн Зориг хэмээх 28 настай залуу Монголын ардчилсан холбооны анхны зохицуулагчаар томилогдож, тэргvvлэгч нехдийнхее хамтаар анхны товлосон цуглаанаа зохион байгуулах бэлтгэл ажилдаа яааравчлан оржээ. Ингээд 3 хоногийн дараа 1989 оны 12 сарын 10-ны едрийн 11:30 минутад одоо миний энэ зогсож байгаа шатан дээр хонда мотор дуугарган цуглаан эхэлсэн байдаг. Цуглааныг ард хувцастай ирсэн Улаан Од сонины сурвалжлагч офицер Элбэгдорж нээжээ.
Цуглааны зураг: Хонхны дуу За кадрт Элбэгдорж vг хэлж байгаа маягаар ярина.	- Өөрчлен байгуулалтын талаар их ярьж байгаа ч, жинхэнэ есоор амьдралд хэрэгжихгvй бна. Өнеедрийн цуглааныг саяхан байгуулагдсан МоАХ-ноос зохион байгуулж бна, бидэнд нийгэм орноо еерчлех тусгай хетелбер байгаа.
Цэргийн гуталтай хоншоор цуглаан болсон газар луу явж байна. Xетлегч за кадрт:	НАХЯ-аас нам терийн ордонд ирvvлсэн мэдээллийн дагуу цуглаан болох едер цаг газар байршлын талаар бvхнийг мэдэж байсан Батлан хамгаалах зевлелийн нарийн бичгийн дарга ажилтай Хvрэлжанцан Ардчилсан холбооны анхны цуглааныг ажиглах vvрэг авч болзсон цагтаа очсон байдаг. Өрген олны идэвхи хvчээ авч байгааг энэ цуглаанаас тэр анзаарч, улмаар терийг хеделгехеер хешvvрдэж байгааг мэдэрсэн тэрээр vvрэгт ажлынхаа дагуу БХ зевлелийн шугамаар М оронд онц байдал болсон нехцелд хэрхэн ажиллах телевлегее боловсруулах ажилд яааравчлан орсон байдаг.
Бичгийн машины анхны дvрс Хvрэлжанцан синх:	-Цэрэг стратегийн дээд боловсрол эзэмшсэн хvн чинь эх оронд хэрвээ аюул занал учирвал яахав гэдэг тийм эрхийн актууд хэрэгтэй байдгийг мэдсэн учраас еерее санаачлаад ийм ийм юмнууд хэрэгтэй бнаа, энvvнийг даргаа зевлелийн хурлаар хэлэлцэж батлуульяаа. Шаардлагатай vед хэрэглэх ийм эрхийн акт болгое гэж ингэж санал тавиад тэгээд тэрнийхээ vндсэн дээр холбогдох байгууллагуудтай зевшилцеед БХЯ, АХЯ энэ тэртэй зевшилцеед ярилцаад ингээд бх зевлелийн гишvvд гэж нэг арван хэдэн хvн байсан л даа.
Дүрс: Хандгайт. За кадрт	Цуглаан болох зарыг эрт тарааснаас нам эвлэлийн байгууллагаас оюутнуудын дунд заавал очих естой арга хэмжээг яг тэр едертэй давхцуулан хандгайтад зохион байгуулсан байдаг.
Ганболд синх:	Тэдний тухай мэдээллийг анх авч анхны жагсаал цуглаануудад нь хvртэл очиж байлаа.  Эдийн засагчдын хувьд бол эхлээд юу юугvй жагсана гэдэг ойлголт байгаагvй.
Цуглааны дvрс: хонхны дуу. Хетлегч за кадрт:	Ийм ийм шалтгаануудын улмаас цеехен хvнтэй даруухан болсон уг цуглааны тухай яриа дорхноо л ойн тvймэр шиг тvгж далдуур цугладаг байсан олон бvлгийнхнийг босож нэгдэх сэрэл нь болсон байдаг.
Ордны гадаа хетлегч	Нам терийн ордонд АХ-ны анхны цуглаанаас гаргасан шаардах бичиг очиход ТХ УТТ vнэндээ юу гэж хариулахаа мэдэхгvй байж.  Шаардлагууд нь ч бас тэр vеийн системд шууд хэрэгжvvлэх боломж багатай санагдаж. Ийм байдал дунд Намын ТХ-ны 7р бvгд хурал хуралдаж, 11 хvнтэй ТХ-г 5-хан хvнтэй болгож цеелжээ.
Бямбасvрэн синх: Дvрс: УТТ-ны 5-н гишvvний зураг	Батменх гуай, Содном гуай, Намсрай, Дэжид, Дамдин гээл таван хvн л vлдсэн шvv дээ. Тэгээд би боддогийн тэр таван хvн яагаад vлдээвээ гэж. За социализм ч нурах нь. Румынд бол шаушескогоо гудамжинд буудчихлаа. Тэгээд болгар польш, герман, унгарт ер нь удирдагч нараа аваад шорон оронд хийчихсэн зарим нь гэрийн хорионд байж байсан. Тэгээд батменх гуайг боддогийн. Цеехен хvнтэй байгаад, цеехен хvн чирье дээ гэж бодсийн болуу даа гэж.
Хөтлөгч:	Нэгэнт маргааш юу болохыг таамаглах аргагvй байсан болохоор, ТХ-ноос одоо тавьж буй шаардлагуудад хариулт эрэхээсээ урьдаар улс орны байдал эвгvйтвэл авах арга хэмжээгээ л юуны тvрvvн хуульчильж, хэлэлцэн батлах нь зvйтэй гэж vзэж.
Анхны лац хайлуулж тамгалж байгаа байдал. За кадрт Хvрэлжанцангийн синх:	- тэр онц байдлын vед явуулах арга хэмжээний талаар тогтоол заавар гэж юм байсангvй. Бvх юмыг хуульчилж, БХЯ-ны гишvvдээр хэлэлцvvлээд гарын vсэг зурахад бэлэн болгоод ингээд БХ зевлелийн тамгыг хатуу лацанд хайлуулж дараад тусгай пакетанд хийгээд уутлаад тавьчихсан. Хэрвээ батменх дарга л vvрэг егеед бх зевлелийн дарга vvрэг егех юм бол би лацыг нь онгойлгоод л тамга дараал гарахад хvчин тегелдер хууль болох байсийн. Тийм л эрхийн актууд арав гаруйг боловсруулсан.
Ардчилсан соц хеделгеен, шинэ дэвшилт холбоо байгуулагдаж буй хроник болон зургууд. За кадрт:	Ордонд иймэрхvv маягийн хамгаалалтын алхамууд хийгдэж байхад, харин АХ-ны анхны цуглаанаас урам сэдэл нь идэвхжсэн олон нууц бvлгэмvvд болгоомжлох нь битгий хэл, харин ч ил гарч, дараа дараагийн холбоодууд еер еерсдийн оршин буйгаа нийгэмд зарлаж эхэллээ. Ардчилсан социалист хеделгеен, шинэ дэвшилтэт холбоо шил дараалан байгуулагдав. Оюутны холбоо ч эвлэлийн тев хорооны дэргэдэх гэсэн статусаасаа татгалзаж, бие даасан холбоо болохоо зарлалаа. Гэвч дээрээс яах гэж байгаа нь тодорхой бус хэвээр байсан нь ардчилсан хеделгеенийхнийг далд айдаст байнга автуулж байсан байдаг.
Лу Болд синх:	-Хэрвээ юм эвгvй эргэсэн бол энэ бvх удирдагчид бvгдээрээ л тодорхой хэмжээний ял сонсох л байсан л даа. Тэгээл тэр vед чинь за енеедер баривчлах гэнэ гээд, бvгдээрээ еер еерсдийн орлох хvмvvсээ томилоод л, нууц нэр егеед л, нууц уулзах газар товлоод ер нь бол тийм хагас нууц байдалд шилжих бэлтгэл хийгээд маш их дарамттай, маргааш юу ч болоход бэлэн…
Ширээ тойрсон хүмүүсийн дvрс: Яриа өрнөх нь:	- за одоо бvгд цуглачихсан юм чинь хаалгаа тvгжчих. -нехдее наашаа шахаад суучих -за Сvxээ эхлэх vv)
Сvхбаатар синх:	- Ардын намын анхны 7-с би санаа авсиймаа. Бvгдээрээ тангараг өргөе.
Ширээ тойрсон хүмүүсийн дvрс: Яриа өрнөх нь:	- Юун яасан тангараг вэ? - Энэ Сvхээ дандаа ийм уянгын халилтай юм хийх гэж байхын…
Сvхбаатар синх: vргэлжлэл	- энэ vнэн сериозный юм шvv. Тангараг ергех естой. Яагаад гэвэл бид нар галаар тоглож байгаа. Энэ бол мэдэхгvй зvгээд, енеедер мэдэхгvй бна, гэхдээ хожим бид чадсан ч чадаагvй ч энэ бол тvvхэн vйл явдал.
Ширээ тойрсон хүмүүсийн дvрс: Яриа өрнөх нь:	- За давай, тэгье тэгвэл - Чамд ямар санаа байгаан? - Би нэг иймэрхvv юм гаргасийн. - Ее, ганц хувь юмуу. - Сvхээ, чи санааг нь гаргасан юм чинь чи эхийг нь бариад уншчих. Бид дагаад уншия.
Сvхбаатар синх: vргэлжлэл	Бvгдээрээ гараа зvрхэн тушаа бариад, миний л лав зvрх тvг тvг гэж байсан. Тэгээд уншиж байгаа юм. (Текстийг за кадрт жvжигчид, он камера жvжигчид даган унших) Монгол улсын иргэн дарьсvрэнгийн сvхбаатар би, ….санжаасvрэнгийн зориг би, эрдэнийн бат-vvл би, цахигийн элбэгдорж би дагаад уншина ш дээ. Монгол улсынхаа vндэсний эрх ашиг ту/то-ын телее еерийн амь нас хувийн амьдрал энэ бvхнээ vл хайрлан цуцалтгvй тэмцэхээ батлан тангараглаж бна. Хэрвээ энэ тангарагаасаа няцвал хамгийн хатуу цээрлэлийг vг дуугvй хvлээхэд бэлэн
Өреен дэх хvмvvс ширээн дээр бичгийг тавин ээлжлэн гарын vсэг зурах. за кадрт:	- за бvгдээрээ тойруулаад гарын vсэг зурчихья. - алив vзгээ (Судар гарган баринтагийг нь онгойлгох) - за гарын vсэг зурж дуусав уу. (эвхэж сударт хийх. За кадрт нэг нь) - За ингээд хэзээ хойно нэг цагт хэдvvлээ эргэж харна шvv.
Хетлегч ордны гадаа Бямбасvрэн гуайн ач нартайгаа байгаа байдал 90 оны СНЗ-д ажиллаж байсан зураг	Ардчилсан холбооны анхны цуглааны дараахан ордонд болсон бас нэг vйл явдлыг энд дурьдахгvй енгерч болохгvй. Одоо челеендее гарч ач зээтэйгээ эрхлэн суугаа Дашийн Бямбасvрэн гэх энэ баавай 20-н жилийн емнех тэр едрvvдэд yдирдах ажилтны мэргэжил дээшлvvлэх институтийн захирал хийж байж.  Хожмоо Монгол улсын еренхий сайд болж байсан тvvнийг 90 он гарахын емнехен СНЗ-ийн дарга нехер Содном ордoн дахь ереенее дуудаж, СНЗ-ийн орлогч даргын албанд тохоон томилсноо дуулгажээ.
Бямбасvрэн синх:	- 89 оны сvvлчээр СНЗ-ийн орлогчоор томилогдсон vеэсээ эхлээд би АХ-ныхонтой ер нь олон талын холбоотой байсан доо. Элбэгээтэй уулзаж бсан, зоригтой уулзаж бсан, бошигттой уулзаж бсан. АХ-ны гол зvтгэлтнvvдтэй бид нар их ойр харьцаатай явж бсан. Тэрнийг бол яахав батменх гуай содном гуай 2 л мэднэ л дээ.
С.Баяр синх: 1990 oны 1 сарын 21-нд болсон цуглааны дvрс. Малгайгаа авч дуугvй зогсох дvрс. Интершум	- одоо ингээд эргээд санахад юу ярьж бсан бэ гэхлээр талбай дээр жагсаал болж байгаан. Тэгээд дэлхийн пролетарийн их багш лениний нас нехцсений тэдэн жилийн ойг тэмдэглэж бнаа. Тэгээд одоо завхруулсан социализмыг ном есоор нь бvтээн байгуулах лениний гэрээслэлvvдийг бодит амьдрал дээр жинхэнэ ёсоор нь хэрэгжvvлэх гэдэг ийм зvйлийг хэлж бсан. Тэр ардчилсан хеделгеенийг удирдаж бгаа улсууд социализмыг гажуудуулсныг нь тэгшитгэх ч гэдгиймуу засах гэдэг юм ярьж бхад мань мэт бол тэр хvрээнээс хальж бодно гэж байхгvй шдэ.
Отгонжаргал синх: Дүрс: Тэр үеийн капитализмыг аймшигтайгаар харуулсан пропаганда зургууд	- энэ бол тэр ереед оны залуучуудын уян хатан бодлого, стратегид хvрэх тактикийн асуудал байсан байх гэж бодож байгаа. Яагаад гэвэл шууд капиталист нийгмийг хvсэж бнаа бид херенгелег нийгмийг хvсэж бна бид емчтэй баймаар бна гээд ингээд явах юм бол негее 70-н жил тархиа угаалгасан ард тvмэн тэр капитализмаас чинь айна шдэ. Аймшгийн гэсэн ойлголтыг чинь vзэл суртлаар егчихсе бсан учраас нийгэм хvлээж авахгvй бсан. Ийм учраас бид энэ социализмыг улам боловсронгуй болгомоор бна, улам сайхан амьдрамаар бна гэдэг бол ер нь ард тvмэнд хvрсэн байгаа.
Бямбасvрэн синх:	90 oны 2 сарын 9-нд ордон дотор чинь мундаг том зевлегеен болсон юм шvvдээ. Хаалттай. Тэр vеийн ТХны гишvvд, аймгийн дарга нар бvгдээрээ ирээд тэгээд тэр зевлегеен дээр л бvгдээрээ гэнэт ухаан орсон юм шиг хэдэн дарга нар чинь хашгичиж эхэлсэн.
Дүрс. Хурал хийж буй маяг. Том ширээг тойрсон пиджактай гарнууд бна. За кадрт өрнөх яриа:	- Энэ cаарал ордны чинь баруун зvvн 2 учраа олохоо больчихсийн биш vv? - Наад АХ-г чинь анхаарахгvй бол болохгvй. 2 удаагийн цуглаанаараа нэлээн зев юм ярьсийм шvv. Бид хамтраад тэврээд авсан бол салахгvй л байх байсан - Юуных нь зев байдгийн. Наад АХ-ны чинь ард СНЗ-ийн орлогч дарга Бямбасvрэн гэж энэ нехер байгаад байгаан биш vv -  Намын сонор сэрэмж гэж ер нь хаана байнаа, таминь ээ. - Энэ Намсрай, Жамсранжав хоер чинь AX-г анх хуйвалдаж байгуулчихаад, одоо хяналтаа алдчихсан гэж гадуур мэр сэр яриад байх юм. Ер нь олны vг ортой л гэдэг байх
Баабар синх:	- Адал явдалт кинонд гарч байгаа юм шиг тийм ээ, тэгээд л намсрай тэднийг дуудаж авчраад л, за нэг холбоо байгуулчихаарай гээл, би эндээс удирдана шvv гээл. Тийм юм бол байхгvй наана чинь. Тийм яриа бол тэр vедээ ч гарч байсийн.  Тэгээд би энийг бол нэлээн юутай судалсийн.
Бямбасvрэн синх:	- тэгээд бодоход бол тэр vеийн хувьсгалт нам дотор байгаа эрх мэдэлтнvvд бол ер нь АХ-ны жинхэнэ зорилго нийгэмд гvйцэтгэх vvрэг нийгмийнхээ байдлыг бол нэг их сайн ойлгоогvйдээ л гэж би боддогийн.
Ордон. За кадрт:	Ордонд болсон xaтуухан шvvмжлэл бvхий энэ нууц хурлын дараа МАХН-ын ТХ-ноос намын гишvvд хеделмерчдед захидал илгээн, орон нутагт телеелегчид томилжээ. Уг захидалд:
Цуглааны зураг. За кадрт эрэгтэй голос унших:	Намын эрхэм гишvvд хеделмерчид ее. Нийгмийн энэ ээдрээтэй орчин нехцелд та бvхэн еер еерийн нутаг орондоо сахилга дэг журмыг чандлан сахиж, нийгмийн тогтвортой байдлыг хангахад урьд урьдаас илvv анхааран сонор сэрэмжтэй ажиллахыг сануулж байна.
Хөтлөгч МҮЭСО-ны гадаа:	Намын ТХ-ноос явуулсан энэ санамж захидал орон нутагт тараагдаж байх тэр явцад, дээрх хурлаас 9 xoногийн дараа буюу 90 оны 2 сарын 18-нд МоАХ анхдугаар их хурлаа энд нээжээ.
Очирбат синх:	Тэр их хуралд Бямбасvрэн, зардыхан, бид 3 орсон. Намайг бол СНЗ-ийн ХЭГ-s энэ зaлуучууд засгийн газар юунаасаа манай хуралд оролцуулаач ээ, бид нар нэр зааж чадашгvй ээ, та нар тэндээсээ хvн оролцуулаач ээ гэж хvссэн гэж байгаа юм. Тэгээд намайг оч гэсэн байхгvй юу. Тэгээд би бол тэндээсээ даалгавартай яваа хvн болж бна ш дээ. Зевшеерелтэй. Тэгсэн чинь очсон чинь бямбасvрэн зардыхан хоер ирчихсэн байж бна.
Дvрс: ордны коридориор Батменх даргын ерее рvv яаран алхах гутлын xoншоор. Ереений хаалгуудыг дамжин том ширээнд очиж суух. За кадрт Бямбасvрэнгийн синх:	Яахав АХ-с Батменх гуайд урилга егсен, Содном гуайд урилга егсен. Тэгсэн яг хурлын еглее батменх гуай дуудаж бна. Очсон чинь за чамайг содном бид 2 бие телеелегчеер томиллоо.
Дvрс ширээнд суугаа 2 xvн: За кадрт жvжигчилсэн хоолойгоор:	-          Чи очоод Зоригтой уулзаад, хурлын чинь ажиллагаанд амжилт хvсэж бна. Хурлын чинь ажиллагааг анхааралтай ажиглаж бна гэж хэлээрэй.
Бямбасvрэн синхрон vргэлжлэх:	- тэгээд их хурал бол их сайхан болсоон. Тэр vеийн тогтчихсон тvшмэл маягийн хэв маягийг еерчлеед тэр чинь их сайхан хурал болсон.
Сүхбаатар синх:	- анхдугаар их хурлын илтгэлийг хэн уншихав, мерийн хетелберийг хэн уншихав, гэдэг дээр маш чухал нарийн яриа болсон. Тэр vvднээс бид нар зевшилцеж байгаад жvжигчин сосорбарамаар илтгэлийг уншуулж, жvжигчин хvнийх нь бас хvнд хvргэх авьяасыг нь ашиглаж, мерийн хетелберийг надаар хэлvvлж ингэж сценариа хийж бсан.
Бямбасvрэн синхрон:	- Тэгээд завсарлагаанаар зоригтой уулзах гээд очсон, зориг бид 2 чинь емне нь циркийн наад талын бор байшингийн улсууд шvv дээ. Цонхон доогуур зориг чинь едий хэр байхаасаа л гvйж явдаг. Аавыг нь танина, ээжийг нь танина. Тэгээд очоод зоригийг нэг vнсчихээд,
Очирбат синх:	- тэгээл бид 3 еренхийдее зэрэгцэж суугаал тэгээд анхдугаар хуралдаанд эхнээс нь дуустал суусан.
3 сарын 4-ны цуглааны хроник. Nat-sound За кадрт Баабар синх:	- 1990 оны 3 сарын 4-нд болсон асар том жагсаал бий. Тэр жагсаалын чинь емнехен шиг известия сонин дээр м улс зху-д 9.8 тэрбум шилжих рублийн ертэй гэж гарсийн. Тэр чинь нийгмийг донсолгосийн шд. Юу ярьж байгаан. Хичнээн жил дарлаж доромжилчихоод, ечнеен цэрэг мэргээ байрлуулчихаад дараагаар нь бид нарыг ийм их ертэй гэж юу гэж байгаан тэ. Энэ жагсаал чинь бид ергvй, бид ергvй гээд л жагсаж байсийн шд.
Бямбасvрэн синх:	- тэр зевлелтед тавьсан ер зээлийн асуудал яригдаад зевлелтеес хараат байдлаас гарах естой гэсэн шаардлага тавьж эхлэнгvvт хувьсгалт намынхны дунд эсрэгээр хандах асуудлууд их ажиглагдах болсон л доо.
Баабар синх:	- 4-н улс терийн хvчин гээд байгаан. АХ, ШДХ, AСХ, ОХ гэж. 100 мянган хvн цугласийн.
Хүрэлжанцан синх:	- тэр ид ажлын vеэр бол Гунгаадорж гуай бид хоер их хамтарч ажиллаж байсан л даа. Eреесее манай засгийн газрын хэмжээнд ганцхан любительский камертай. Тэр камераа нэг хvн барина. Тэгээд л тэрvvгээр жагсаал цуглаан болсон газраар зураг аваад, орой нь ажил тарсны хойно гунгаадорж гуайн арын ереенд хоюулаа суугаад vзнэ.
Бямбасvрэн синх:	- тэр жагсаалын vеэр чинь ордон бараг эзгvй, содном гуай япон руу явчихсан. Тэгээд тэр vед бол яахав жамсранжав генералыг хvмvvс ярьдаг л юм. Ордны хойд талын нуувч байрандаа дотоодын цэргийнхнийг оруулсан бсан энэ тэр гэж.
Өлсгеленгийн хроник. За кадрт эрэгтэй голос:	«МАХН-ын онц их хурлыг яаралтай зарлан хуралдуулж, улс терийн бvх хvчнvvдийг тэгш эрхтэйгээр оролцуулсан ардын тvр хурлыг 3 сард багтаан хуралдуулж, тэр хурлаар терийн сонгуулийн хуулийг баталж, ардын шинэ терийг жинхэнэ ардчилсан сонгуулиар байгуулаад огцрох. Дээрх асуудлыг шийдвэрлэх явцад эх орны тусгаар тогтнол улс vндэсний эв нэгдэл ард тvмний аюулгvй байдлыг ямар нэгэн хэлбэрээр хесердvvлэх есгvй. Хариуг 3 сарын 7-нд радио телевизээр егех»
Хөтлөгч:	Ардчилсан хvчнийхний хувьд дээрх шаардлагуудаас нь биелсэн ганц юм нь хариугаа радио телевизээр авсан явдал л байв. Харин тавьсан асуудлуудаас нэг нь ч дурьдагдсангvй. Aрдчилсан хvчнийхэн цаашид яахав гэдгээ ахин нухацтай хэлэлцээд улс орны байдлыг соргогоор мэдэрсэн ардчилсан хvчнvvдийн зарчмын шаардагыг хvлээн авах чадваргvй УТТ-ныхныг бvрэн бvрэлдэхvvнээр нь огцруулахаар елсгелен зарлаx хатуухан шийдэлд xvpчээ. Мэдээлэл ордонд хараахан хvрч амжаагvй байсан ч энэ едер засгийн газар хуралдаан зарласан едер байж.
Бямбасvрэн синх:	3 сарын 7 чинь хагас сайн едер байсийн. Тэгээд содном яагаад ч байхгvй байсийн, би тэр хурлыг нь хийлгэхээр болоод тэгээд бид 2 цагийн vед хурлын зааландаа ороод байж байтал гадаад яамны сайд Гомбосvрэн очиж цонхоор харж байснаа:
Цонхоор харах силвет: за кадрт жvжигчин:	- За энэ гадаа Бямбасvрэнгийнхэн ирээд сууж байна
Бямбасvрэн синх: vргэлжлэх	Би очоод харсан чинь 3,4-н хvн дээлтэй ирээд тухлаж байсан. Тэгээд хурлаа эхэлж байтал
Хуралдаж байгаа хоер хvний мерний завсраар цаана байгаа хаалга онгойж нэг залуу:	- Тасалдуулсанд ершеегеерэй. Батменх даргаас СНЗ-ийн хуралд яаралтай хэл ирлээ. - За орж ирээд илтгэ - Ардчилсан хvчнээс суулт зарлажээ. Иймд яаралтай ТХ-ноос хvн томилье, СНЗ-еес нэг хvн гарга. Тэгээд тэдэнтэй очиж уулзуулья.
Бямбасvрэн синх: vргэлжлэх	- Тэгээд бид нар ХЭГ-ын дарга Саарал гуайг томилсон. ТХноос Пvрэвдашийг томилсон байдгийн. Тэгсэн негее 2 маань гардаггvй, айгаад. Тэгээд харанхуй болоод, сvvлдээ гарч чадаагvй.
Хетлегч талбай дээр:	90 оны 3 сарын 8-ны орой энэ талбай дээр хасах 15 хэмийн хvйтэн байлаа. Цементен шалан дээр эсгий дэвсэж, дах нэхий немреед биелэгдэх нь эргэлзээтэй зорилгын телее эрvvл биеээ золиослон суусан залуус дээр дэмжигчдээс гадна бас vл таних танхай зочид ч тасрахгvй байлаа.
Лу. Болд синх:	- Цуглааны vеэр маш олон гэмт хэрэгтнvvдэд архи егч цуглааныг vймvvлж, едеен хатгалга явах нь байна шvv. Сэрэмжлээрэй энэ тэр гээд.
Бямбасvрэн синх за кадрт:	- Шуудайн дотор чулуу хийгээд vvрсэн улсууд бна. Ханцуйдаа арматурын темрийн тасархай хийсэн улсууд байна. Ер нь архи уусан улсууд их олон байна. Тэгээд тэр чинь гурван сар гэдэг чинь нар эрт бvрэнхий болно. Харанхуйд хэн нэг нь л чулуу шидвэл хачин юм болно шvv дээ. тэгээл тэр дунд чинь янз бvрийн бvтэх бvтэхгvй амьтад едеен хатгах гадна дотны сонирхолтой ямар ч улсууд байж болно ш дээ.
Өлсгелен зарлагдын хроник. За кадрт хөтлөгч: Лацдаж буй пакеттай бичиг	- тэр шене ордонд ажиллаж байсан бх зевлелийн нарийн бичгийн дарга Хvрэлжангаас НАХЯ-ны сайд Жамсранжав генерал онц байдал тогтоох тухай урьд боловсруулсан шийдвэрийн теслийг асуулгасан байдаг.  Шаардлагатай vед зевхен зевлелийн дарга Батменх лацыг онгойлгож баталгаажуулах дvрэмтэй тул Хvрэлжанцан учрыг тайлбарлаж, улаачийг гар хоосон буцаасан байдаг.
Хvрэлжанцан синх:	Онц байдал зарлая, тээвэр холбоон дээр зарлая гэж намайг УТТ-ны гишvvн дэжид дуудаж байсан. Би очоод би мэдэхгvй ээ, наадахад чинь орохгvй. Ордог зарладаг хvн нь тусдаа байдаг. СНЗ дээр сvрэн гуай дуудаж байсан. Орлогч дарга. Зевшеереегvй. Би тэгээд сvvлд нь боддогийн. Хэрвээ энэ албан дээр болчимгvй хvн байсан бол тухайн vед ер нь яах байсан бол доо гэж одоо боддогийн.
3 сарын 8, 9- ний хэлэлцээрийн зургууд. За хөтлөгч:	Энэ хооронд эрх баригчдын зvгээс ардчилсан хvчнийхэнтэй улс терийн хэлэлцээр хийж харилцан буулт хийх гэж хэд хэд оролдсон ч, тэд УТТ-г огцруулах саналаасаа буцсангvй. Өлсгеленг дэмжигчдийн тоо едреес едерт нэмэгдэж, улмаар Эрдэнэт vйлдвэрийн 500 гаруй ажилчид нэг цагийн ажилт хаялт зарлалаа.
Батменх даргын ерее рvv ордны хивсэн дээгvvр алхах гутлын хоншоор.  Алхсаар хаалга онгойлгоно.  Өөр нэг цэргийн хел еслоно. Цааш алхана. Бас нэг энгийн гуталтай хел угтан тэр хоер саатна.  За кадрт Бямбасvрэн синх:	- Би 5 цаг 7 минутанд Батменх гуайн ереенд орсийн. Орсон чинь Батаа vvдэнд нь зогсож бна. За Бямбасvрээн чи л хэлэхгvй бол болохгvй. Огцор гэдгийг чамаас еер хvн хэлэхгvй гээд. Тэгээд би орлоо. Содном гуай, Батменх гуай 2 байж бна.
Уран сайхан:	- за дарга нараа, шийдэх цаг болжээ. Нехцел байдал жолоодлого авахгvй болох нь.
Бямбасvрэн синх: vргэлжлэх	-          тэгсэн Батменх гуай урд нь негее зарлиг нь тавиатай байсийн. Тэр нь негее хvч хэрэглэх, техникийн хvч хэрэглэх заалт орсон зарлиг гэдэг чинь тэр шvv дээ. Батменх гуай vзгээ аваад гарын vсэг зурах гээд
Дүрс: Ширээн дээр байгаа зарлиг. Macro close-up. Зарлигийн бvрэн эх харагдахгvй. МАХН-ын ТХ-ны еренхий нарийн бичгийн дарга, АИХ-ын тэргvvлэгчдийн дарга Ж.Батменх гэсэг бичгийн доор vзэгний хошуугаа хvргэнэ. За кадрт эрэгтэй голос Батменх, Бямбасvрэн нарын харилцан яриа маягаар: vзэгний хошуу хедлех гэж байснаа больж, цааснаас хендийрен ширээн дээр тавигдана.	- Ингэж яриа хэлэлцээ хийе гэж байхад бvтэхгvй юм бол ингэж л шийдэхээс - (нухацтайгаар) даргаа (pause авах) ингэж шийдэхгvй шvv!!!
Vргэлжлээд Бямбасvрэн синх за кадрт:	- Тэгсэн чинь дарга над руу нээх сонин харснаа vзгээ тавиад, за за огцрое огцрое гээд.  Тэгээд л дор нь УТТ-ны гишvvдийг цуглуулаад за ингээд огцрохоор шийдлээ гэсэн, цаадуулын хэн ч дуугараагvй.
Хетлегч бvx скиз дундуураа сvлжин явах	Ингэж батлан хамгаалах зевлелийн дарга Батменх огцорсноор онц байдлын vед зевхен тvvний зевшеерлеер лац нь онгойж улмаар орон даяар мердex хvчин тегелдер хууль болон vйлчлэх естой байсан енеех нууц бичгийн агуулга хvчингvй болж, тvvнийх нь vр дvнд оготны хамраас ч цус гаргалгvй хийсэн гэгддэг тайван замаар хийгдсэн ардчилсан хувьсгал монголд ялсан юм. Өдгее тэр нууц бичгийн эх УИХ-ын ТГ-ын архивт хадгалагдаж байдаг. Харин негеех бичгийнx нь эх одоо хvртэл АХ-ны анхны 13-ын нэг Баасан ламын баринтагтай сударт хадгалагдаж байдаг. Энэ бичигт нэгдэж гарын vсэг зурсан хvмvvсийн ихэнх нь едгее амьд сэрvvн бегеед тэд ергесен тангарагтаа хэр vнэнч амьдарсныг тvvх харуулах буй за.
Төгсгөл титр: