ЮАНЬ ГҮРНИЙ ДЭЭД НИЙСЛЭЛ ШАНДУ

Их Монгол улсын нийслэл Хархорин, Юань улсын дээд нийслэл Шанду, сүүлд дэлхийг нэгдсэн удирдлагаар хангах зорилгоор 1264 онд байгуулсан Их Юань улсын Төв нийслэл Бээжин гурав уртрагийн нэг шугамд дараалан байрласан байдаг хэмээх миний хувьд урд сонсож байгаагүй шинэ мэдээг Шилийн гол аймгийн Шулуун Хөх Хошуунд орших Шанду хотын тууриар аялах явцад хөтөч бүсгүй Ургамалаас олж сонсов.

Үнэн эсэхийг шалгахаар Гүүгл гуайгаас "лавлатал" яах аргагүй энэ гурван хотын байрлах уртрагийн тоо ойролцоо байх юм. (Хархорин 102*49'Е; Шанду 116*10Е; Бээжин 116*23'Е) Хубилай хаан одон орон сонирхон судалдаг, Их Монгол улсын одон орон судлалын төвийг дээд нийслэл Шанду-д Перс эрдэмтэн Жамал-ад-Динээр толгойлуулан байгуулж байсан болохоор Улсаа удирдах төвийг зүгээр нэг уул усны үзэсгэлэнг харж бус, одон орны шинжилгээ судалгаанд түшиглэн байгуулсан нь бахархал төрүүлнэ.

Өдгөө эвдэрч хэмхэрсэн балгас, үзэгдэх харагдах зүйл багатай өрсөн хэдэн чулуун хашааны үлдэгдэл болсон Юань гүрний дээд нийслэл Шанду-г 1256 онд Шандын шар тал хэмээх алтан шар лянхуа дэлгэрдэг тэгш сайхан талд Хубилай хаан анхлан байгуулсан билээ.

Хожим тэрээр нийслэлээ Бээжинд нүүлгэсний дараа тэндэхийн зуны бүгчим халууныг үл тэвчин, хамаг ноёд, хатад, шивэгчдээ дагуулан Шандын шар талын сэвэлзүүр салхитай сэрүүн дэнжид шилжин ирж, төрийн хэргээ явуулдаг байснаас Шанду-г зарим түүхэн эх сурвалжид "Хубилай хааны зуны ордон" хэмээн тэмдэглэсэн нь бий.

Шанду хотын туурь тэгш дөрвөлжин хэлбэртэй, тал бүр нь 2200 метр урт. Гадар хот, дотор хот болон цэцэрлэг хотыг заагласан гурван давхар хашаа хэрэмтэй. Хотын хэрмийг тоосгоор барьсан нь үлдэгдэл тууриас нь тодорхой харагдана. Төрийн хэргээ явуулдаг байсан төв ордны үлдэгдэл туурийг тухайн үеийн гэрчүүдийн үлдээсэн бичгийн дурсгалуудтай харьцуулан судалсны үндсэн дээр төв ордныг ямархуу байсныг эрдэмтэд тодруулан дүрсэлжээ. Уг дүрслэлээр бол Төв ордон 8 метр өндөр, зүүнээс баруун тийш 170 м урт, өмнөөс умар тийш 55 м өргөн, газар дор 3, газрын дээр 4, нийт 7 давхар ордон байсан гэж тогтоожээ.

Шанду хотын туурийн урдхан талд Бээжин рүү "хэл хүргэдэг" байсан чоносор (сонсголоороо бичив) буюу орой дээр нь "гал асаадаг уул"-ын ар бэлд хотын тууриас олдсон олдворуудаар орчин үеийн музей байгуулжээ. Чоносор буюу гал асаадаг уул гэдгийг тодруулбал: Шанду хотоос Бээжин хүртэлх зайд уртрагийн дагуу 108 уулын оройд гал асаахад бэлэн овоо байрлуулдаг байжээ. Доор бэлд нь музей байгуулсан тэр уулын орой - Эхнийх нь. Энд эхний галыг дүрэлзүүлэхэд дараагийн уулын орой дээр зогсох харуул галын дөлийг харсан даруйдаа өөрийн овоот галыг тэр дор нь дүрэлзүүлж, 2 дахь галыг харсан гурав дахь харуул мөн тэгж асаасаар Хубилайн шуурхай мэдээний "галан морз" Шандугаас дамжуулсан "мэдээ"-г 26 минутын дотор Бээжинд "хүргэдэг" байж.

Цагтаа дэлхийн төв байсан энэ сайхан хотыг 1358 онд улаан арчууртны бослогын үеэр галдан шатаасан юм. Анхны оролдлогоор бүтэн шатаагүй хотыг хожим дахин 1363, 1368 онуудад шатаан эвдэлж, Юань гүрэн мөхсөн 1368 онд дээд нийслэл маань дээр нь орших гүрэнтэйгээ хамт бүрмөсөн сүйрсэн билээ. Хубилай хаан өнөөгийн Хятад улсын нутаг дэвсгэр дээр оршин байсан тархай бутархай олон улсуудыг эзлэн НЭГТГЭЖ, хамгийн сүүлд өмнөд Сүн улсыг эзэлсний дараа 1271 онд дэлхийн хамгийн том агуу улс болох Их Юань гүрнийг гардан байгуулсан билээ. Юань гүрэн 1368 онд сүйртлээ 97 жил оршин тогтносон юм.

Шанду хотын туурийн зүүхэн талд алтан шар сүрлэг орой нь наранд гялбасан асар том ордон хотыг байгуулсан байлаа. Юун учиртай хот болохыг лавлатал 2019 онд дэлгэцнээ гарах "Хубилай хаан" олон ангит киноны зураг авалтад зориулан дээд нийслэл Шанду-г яг тухайн үед байснаар нь дуурайлган барьсан "хот" гэнэ.

Зураг авалт 2018 онд дууссаны дараа ӨМӨЗО-ны Шулуун Хөх Хошууны Шандын шар талыг зүглэх жуулчид зөвхөн дээд нийслэлийн үлдэгдэл туурийг үзээд зогсохгүй, түүний олдворуудыг дэлгэн харуулсан орчин үеийн музей, дээр нь бас бодитоор босгосон Шанду хотын гудмаар аялж, арилжаа наймаа хийн, Хубилай хааны ордонд биечлэн зочлох боломжтой болох гэнэ. Дашрамд өгүүлэхэд туурийн олдворуудыг дэлгэсэн уг музейн загварыг алдарт “Шувууны үүр” цэнгэлдэх хүрээлэнгийн зураг дизайныг зохиосон Ли Шин Ган хийсэн гэнэ.

Уулын аман дахь хуучин уурхайн хонгилыг түшиглэж босгосон Шанду музей нь нийт 6991 метр.кв талбайтай бөгөөд гол үзмэр бүхий барилга нь 5701 метр.кв гэнэ. Музей нь газраас доош 2 давхар, дээшээ мөн хоёр давхар аж. Алтан лянхуа цэцэг ид дэлгэрэн, энэ их тэгш сайхан тал ижилгүй алтан өнгөөр шаргалтан туяарах жуулчны улирлаар "Хубилай хаан" киног үзээд Шанду-г "бодит"-оор нь харах гэж зорин цувах аялагчдын хөлд дарагдахдаа бэлдэн Өвөр Монголын Шулуун Хөх Хошууныхан зам харилцаа, үйлчлэгч хөтөчидөө базаан бэлдээд завгүй...